Thư gửi em - người mới bước vào hành trình đi làm
Những điều này, rồi em cũng sẽ học được từ thực tế, chị chỉ muốn chuẩn bị trước để em vững vàng hơn ở những ngày đầu tiên.
Em trai mình chỉ kém mình bốn tuổi, và vì thế cũng đã hơn chục năm đi làm rồi, kỹ năng kinh nghiệm của bạn ấy thậm chí đã sâu hơn mình ở nhiều khía cạnh. Vậy nên, bức thư này không phải dành cho em trai mình, mà động lực để mình viết là từ những gì mình trải qua, nhìn thấy khi tiếp xúc với các bạn trẻ trong suốt hành trình đi làm đã qua.
Mình cũng từng như các bạn, chập chững rời khỏi trường đại học, bước những bước đầu tiên trên con đường “bán mình cho tư bản” với rất nhiều hứng khởi, hoài bão, nhưng cũng chất chứa vô vàn những nỗi sợ và phải trải qua không ít “cú sốc của đời thực” khi đi làm.
Các bạn trẻ thế hệ mới ra trường, công bằng mà nói, là rất giỏi. Hầu hết có trình độ ngoại ngữ tốt, tự tin, phóng khoáng, ham học hỏi, nhanh ý, có nhiều kỹ năng mà thế hệ nhân lực trước đó không tốt lắm ví dụ như kỹ năng thuyết trình, sử dụng các công cụ bổ trợ… Tuy nhiên, người mới vẫn cứ là người mới. Mình biết nhiều bạn rất “run” mỗi ngày đi làm, không biết phải ứng xử thế nào với các anh chị đồng nghiệp, gặp người giỏi thì làm sao, gặp người có vẻ trình độ không ổn lắm thì sao, được giao việc dễ thì thế nào, giao việc khó phải xử lý từ đâu, gặp áp lực phải làm sao để… thoát?
Bức thư này mình viết cho bạn - đứa em của mình, bạn có thể là cô bé nhân viên của mình, có thể là một người em “online” vẫn thường đọc những bài blog hoặc nghe podcast mình làm, và có thể chính là bản thân mình của nhiều năm trước. Mình mong rằng, những lời này sẽ giúp bạn bình tâm và có một nơi để soi chiếu nếu có lúc nào thấy hoang mang lo lắng trên hành trình đi làm mà hẳn bạn luôn biết rằng, không dễ dàng để thành công.
(Mình xin phép xưng chị/em, vì bài viết này thực sự mình muốn hướng tới các em - những người rất trẻ vừa mới bước vào thị trường lao động).
Hãy tôn trọng mọi người, ý mình là TẤT CẢ MỌI NGƯỜI, thật lòng.
Người nhiều tuổi hơn em trong công ty, bản thân họ đã là một kho vốn sống. Có thể họ không giỏi ngoại ngữ bằng em, thuyết trình lập bập chứ không rõ ràng tự tin như em, chứng chỉ bằng cấp có lẽ cũng chỉ thường thường. Nhưng trên đời này, có rất nhiều thứ nhất định cần trải qua thời gian mới có được, rất nhiều tư duy và kỹ năng không bao giờ học được từ sách vở hoặc khóa học, chỉ có thể đúc kết bằng trải nghiệm thực tế. Và những người đi làm trước em, họ có điều đó, còn em thì không. Hãy thừa nhận điều này để biết rằng: Mọi người, tất cả mọi người đều có gì đó để em học hỏi.
Nhiều bạn còn rất trẻ, vừa mới đi làm đã tỏ ra coi thường đồng nghiệp thậm chí cả sếp. “Dốt, kém, không biết gì, yếu chuyên môn, không biết quản lý, làm theo cách cũ, trì trệ, câu nệ…” - chị đồng ý, đây là điều không hiếm gặp ở nhiều công ty, nhưng em lấy gì đảm bảo là bản thân em chỉ sau khi làm quen với môi trường mới rồi cũng sẽ tụt hậu? Đó là chưa kể, có thể em có những đặc quyền mà những người ra đời trước không có. Lợi thế thời đại, Internet, nền giáo dục, gia đình, tài chính… Nếu có được những lợi thế như em, có thể họ còn làm tốt hơn, biết đâu đấy. Đừng quên những gì mình đạt được không phải hoàn toàn do năng lực của mình mà một phần không nhỏ là được xây dựng từ những nền tảng đặc quyền, dù có thể em không nhận ra.
Chị không phủ nhận nỗ lực công sức của em để đi tới vị trí em đang có, nhưng hãy công bằng với người xung quanh, và tôn trọng họ.
Điều quan trọng nhất là, em không thể coi thường một người khi những gì em nhìn thấy mới chỉ là một chút xíu trong toàn cảnh kinh nghiệm, kỹ năng, tính cách, năng lực và cả quãng đời họ đã đi qua. Giống như chơi đùa với cái đuôi rắn mà tưởng đuôi chuột vậy, em không bao giờ hiểu hết người đối diện đâu, huống hồ chỉ mới vào làm thời gian ngắn. Nói đơn giản, em không biết mình chính xác đang nói chuyện với ai, nên đừng vội đánh giá và coi thường họ.
Lúa chín cúi đầu. Cứ khiêm nhường, không phải để ai yêu quý, mà vì sự thật rằng chúng ta luôn còn rất nhiều điều phải học.
Khiêm nhường, nhưng đừng luồn cúi và tự ti
Em trẻ, ít kinh nghiệm. Điều ấy đúng, không bàn cãi. Người tuyển em vào họ cũng thừa biết điều đó, nên nếu em được chọn là vì họ thấy em có khả năng làm được việc họ cần, không có gì là ban ơn bố thí ở đây cả. Nên em không cần “đội ơn” ai vì đã tuyển em dù em còn trẻ.
Các công ty khi tuyển dụng một vị trí, họ cần xác định rất rõ chân dung ứng viên họ muốn. Tuổi đời, tuổi nghề, tính cách, bằng cấp, kỹ năng, thu nhập. Em được chọn, nghĩa là em khớp với chân dung ấy. Không phải lúc nào người nhiều tuổi, nhiều kinh nghiệm hơn cũng phù hợp, nên bất kể em đang ở đâu trên hành trình sự nghiệp, được chọn nghĩa là được chọn. Em được chọn, tức là em chính là người mà công ty cần.
Ở nhiều công ty, nhiều vị trí, người ta không muốn tuyển người quá nhiều kinh nghiệm. Đôi khi vì nếu đã bị ảnh hưởng quá sâu bởi những công ty cũ, người đó rất khó để thích ứng với môi trường mới, đặc biệt môi trường biến động. Đôi khi vì kỳ vọng của những người đó về thu nhập không hợp với ngân sách công ty. Đôi khi vì bản chất công việc công ty đang cần người làm không đòi hỏi kinh nghiệm chuyên môn sâu tới vậy, thuê một người đã hàng chục năm kinh nghiệm là không cần thiết và không hiệu quả.
Người trẻ có lợi thế của người trẻ. Em được chọn rồi, vậy cứ tự tin lên.
“Đi đâu rồi em cũng có thể gặp phải chuyện thế này, hãy một lần học cách vượt qua nó”
Đây là câu nói một người lãnh đạo trước đây nhắn nhủ với chị. Trừ khi mọi thứ vượt ngưỡng, ví dụ như chèn ép người mới, bất công quá đáng, đổ oan… em hãy chạy luôn, còn những điều khác ở môi trường công sở như: áp lực vì việc nhiều việc khó, có người nói xấu hoặc tỏ ý coi thường em thì có lẽ em tới đâu cũng có thể gặp. Đi làm hàng chục năm cũng vẫn gặp như thường. Vậy thì đừng chạy trốn, cố gắng vượt qua nó một lần, những lần sau mọi thứ sẽ trở nên dễ dàng.
Không có công nào hoàn hảo đâu. Gần nhà, công ty lớn có quy trình đầy đủ, được đào tạo bài bản, có người hướng dẫn, việc khó có sếp hỗ trợ, sếp tâm lý, thời gian thoải mái, có lúc vất vả nhưng lại có lúc chill chill, lương tốt, năm nào cũng có tăng lương, công bằng, đồng nghiệp tốt, không chính trị không toxic, ổn định không biến động không layoff nhưng lại năng động nhiều cơ hội phát triển…
Chị đi làm mười mấy năm chưa gặp công ty nào được một nửa các tiêu chí ấy chứ đừng nói là tất cả. Ở đâu đáp ứng được một vài điều thôi là đã ổn lắm rồi. Hãy học cách sống chung với những điều còn lại và điều chỉnh bản thân để thích ứng được mà không đánh mất những nguyên tắc căn bản của mình.
Tại mỗi thời điểm trên hành trình sự nghiệp, em cần xác định điều quan trọng nhất mình đang tìm kiếm ở một công việc. Mỗi khi băn khoăn liệu có nên gắn bó tiếp với nơi nào hay không, hãy tự hỏi nó có còn đáp ứng được những tiêu chí quan trọng nhất em đang tìm kiếm không? Nếu có, hãy cố gắng vượt qua. Nếu không, dứt khoát từ bỏ không nuối tiếc, đừng ngập ngừng mãi giữa ngã ba đường, em sẽ đánh mất cơ hội phù hợp.
Đừng chỉ “muốn” mà không “làm”. Không ai nợ em một sự nghiệp tuyệt vời, em phải tự vun đắp
Sếp và đồng nghiệp không có nghĩa vụ đào tạo dìu dắt em đâu. Quản lý, lãnh đạo nào dành thời gian cho em, hướng dẫn em, đó là điều tốt, hãy trân trọng. Nhưng nếu không làm, họ cũng không có lỗi. Vì công ty đang trả lương cho em để làm việc, không phải để học.
Em hãy học bằng cách quan sát mọi người, thiết lập những mối của quan hệ tốt của riêng mình, học từ tất cả đồng nghiệp xung quanh, từ công việc mình đang làm, từ khách hàng/đối tác… Em không chủ động tiếp thu, thì không ai giúp em được, vì chẳng ai có nghĩa vụ phải bồi đắp cho em kỹ năng kinh nghiệm cả. Họ cần em làm được việc họ giao. Và đôi khi, đó là tất cả.
Hãy trân trọng người dành thời gian chỉ dạy em, dù chỉ là một điều rất nhỏ. Rất lâu sau này có thể em sẽ nhận ra, gặp được người như thế lúc đi làm là quý giá và khó tới thế nào.
Nếu em muốn làm tốt, muốn hiểu về sản phẩm dịch vụ, muốn thông thạo công cụ, muốn thiết lập các mối quan hệ trong công ty, em phải chủ động học hỏi và thực hiện. Đọc mọi thứ có thể, xin tham gia tất cả những dự án hoặc công việc mà mọi người có thể cho em tham gia. Càng làm nhiều, em càng va chạm nhiều, hiểu mọi thứ nhanh hơn, quen biết nhiều người hơn, thuộc hơn quy trình. Và đó, là cách để trưởng thành nhanh nhất.
Trong các công ty lớn, không ai không thể thay thế. Tất nhiên, mỗi người cũng có thể rời công ty và tìm được việc khác thậm chí tốt hơn. Nhưng để làm được điều đó, em phải luôn luôn trau dồi học hỏi, đảm bảo nâng giá trị của mình liên tục trên thị trường lao động.
Đi làm, khó nhất và quan trọng nhất là học cách kiểm soát cảm xúc
Em có thể chỉ hỏi một câu đơn giản nhưng người đối diện lại gắt ầm lên.
Đã tới thời hạn ai đó cần gửi em tài liệu, cũng đã hứa hẹn rồi nhưng khi em hỏi lại trả lời ráo hoảnh “bận chưa làm”.
Em bỏ rất nhiều công sức để làm điều gì đó, nhưng phản ứng của sếp hoặc khách hàng lại rất thờ ơ coi như điều hiển nhiên.
…
Những trường hợp này rồi em sẽ gặp nhiều lắm. Buồn, bực bội, cáu, thất vọng, tụt mood… tất cả đều sẽ khiến hiệu quả công việc của em giảm xuống. Mà đừng nghĩ em đang cống hiến cho công ty, điều đó đúng một phần thôi, em được trả tiền để làm việc mà, thậm chí công việc có lẽ còn mang lại lợi ích dài hạn cho em hơn là những gì em mang lại cho công ty. Em làm việc không hiệu quả sẽ ảnh hưởng tới công ty là chắc chắn, nhưng còn ảnh hưởng nhiều hơn tới chính em.
Mất bình tĩnh, phát ngôn bừa bãi… em sẽ làm mọi thứ rối rắm hơn, khiến mối quan hệ không còn đường lui.
Cáu gắt sẽ làm em giảm năng suất, nhìn quanh thấy gì cũng bực.
Chán nản, tụt mood vì thái độ của người khác sẽ làm em không muốn động chân tay làm gì, chỉ muốn bỏ hết, và thế là việc không xong, đầu chỉ toàn ý nghĩ tiêu cực.
Kiểm soát cảm xúc chưa bao giờ là dễ, nhưng nếu muốn làm việc hiệu quả và để những vấn đề công sở ảnh hưởng ít nhất đến cuộc sống cá nhân, em phải học cách điều chỉnh nó. Người thân, gia đình, bạn bè, họ xứng đáng được nhận những năng lượng tích cực, niềm vui, sự ấm áp, chứ không phải thùng rác để em về xả mỗi khi gặp bất bình thất vọng trong công việc.
Kiểm soát cảm xúc, thực ra là để những vấn đề công việc không ảnh hưởng nhiều, không chi phối cuộc sống riêng của em. Công việc, suy cho cùng chỉ là một phần chứ không phải chính cuộc đời mình.
—
Em thân mến,
Hành trình sự nghiệp của em chỉ mới bắt đầu. Em rồi sẽ vấp ngã, làm sai, gửi nhầm email, chuyển lộn thông tin, bị quát mà đôi khi không biết vì sao mình bị quát, làm hết sức nhưng không ai quan tâm… Đó là những gì chúng ta cần trải qua để hiểu đâu là ngưỡng của mình, đến đâu thì cần từ bỏ ngay lập tức, mức nào thì vẫn còn và vẫn nên cố gắng.
Cứ nhìn mọi điều là trải nghiệm. Miễn bản thân tích lũy được nhiều kinh nghiệm, va chạm cứng cáp hơn, kỹ năng tốt lên… là công việc ấy đã đáng giá rồi. Nếu vẫn mang lại giá trị cho nhau, hãy kiên trì. Nếu vượt ngưỡng chịu đựng hoặc trái ngược mục tiêu em đặt ra, vi phạm các nguyên tắc nền tảng mà em tôn trọng, hãy ra đi không nuối tiếc và quyết liệt tìm cho mình bến đỗ mới.
Mong em chân cứng đá mềm.
Chị Uyên.
—
P/S: Một số khía cạnh khác về chuyện đi làm công sở có thể được tìm thấy ở bài viết dưới đây:
Làm sao để “được lòng” sếp? (mà không đánh mất nguyên tắc của mình)
Tìm bình yên giữa “cơn bão” chính trị nơi công sở?