Năng suất …chậm, tạm biệt “burn out”
Cảm hứng về bài viết này đến từ thực tế cuộc sống của mình trong một tháng qua: tháng 9 của rất nhiều sự bắt đầu.
Hai con vào năm học mới với rất nhiều bài vở cần kèm cặp, bản thân mình nhập học Đại học ngoại ngữ Hà Nội để học ngành ngôn ngữ Trung Quốc, công việc của một quản lý đơn vị ở công ty với số dự án mỗi năm tới vài trăm mà vào tháng 9 năm nào cũng là cao điểm.
Mình có chia sẻ về khởi đầu của hành trình đi học văn bằng 2 ngôn ngữ Trung Quốc tại Đại học Ngoại ngữ (DDHQGHN) ở bài viết này:
Trước khi tháng 9 tới, mình đã chuẩn bị tinh thần rất nhiều vì chỉ nghĩ tới thôi mình đã thấy ngợp và mệt. Làm sao để hoàn thành được mọi việc, toàn những điều không làm không được, không ai làm thay làm hộ được, và không xong nổi cũng phải cố mà xong? Có còn cách nào để nâng cao năng suất, hiệu quả mỗi ngày không để mình mang về áp dụng?
Nhưng kỳ lạ là, tháng 9 vừa rồi với mình không hề chứng kiến sự ngụp lặn nào cả. Nói đúng hơn, mình không nhàn, mình có rất nhiều việc phải làm, nhưng mọi thứ không tệ và đáng sợ như mình đã nghĩ. Chính mình cũng không hiểu tại sao.
Chưa hết, mình còn có thời gian đọc xong hai cuốn sách bằng tiếng Anh - vốn ngốn nhiều thời gian hơn nhiều so với khi mình đọc bằng tiếng Việt. Đó là cuốn “Slow productivity” của tác giả Cal Newport, và “Feel-good productivity” của tác giả Ali Abdaal. Tình cờ, những ý tưởng và quan điểm trong hai cuốn sách thú vị về năng suất này khiến mình có cơ hội suy xét và nhìn nhận về chính cách mình sử dụng thời gian, năng lượng, và trả lời cho điều mình đang thắc mắc: Vì sao mình không bị ngợp với tháng 9 như mình đã lo lắng hồi cuối mùa hè?
Đã tới lúc mình bước ra ngoài chuyên môn quản lý dự án để nhìn nhận về năng suất và hiệu quả của cá nhân
Tới nay, mình đã có 14 năm làm quản lý dự án, với 8 năm chuyên sâu. Mình có các chứng chỉ cao nhất về quản lý dự án và đã tốt nghiệp MBA với nhiều nội dung về quản trị cao cấp. Tư tưởng và kỹ năng quản trị, một cách tự nhiên và vô tình trở thành lăng kính mình nhìn mọi thứ vận hành trong cuộc sống, bất kể của bản thân, gia đình hay công việc.
Mình không cố tình áp dụng góc nhìn quản lý dự án vào mọi mặt của cuộc sống như thế, nên mình đã không nhận ra cho tới khi đọc hai cuốn sách trên. Có lẽ bởi cách tiếp cận của hai cuốn đều mang tính khoa học, lập luận chặt chẽ, nhưng cũng đầy thực tế gắn liền với trải nghiệm của hai người có năng suất và hiệu quả làm việc rất cao nên mình bị thuyết phục, và bất giác nghĩ về những niềm tin, quan điểm của bản thân.
Trong nghề nghiệp của mình, đặt mục tiêu, lập kế hoạch, điều chỉnh, quản trị rủi ro vấn đề, đo đếm hiệu quả là quan trọng. Và mình đã luôn nghĩ như vậy về cuộc sống cá nhân. Mình đặt ra những mục tiêu, vạch kế hoạch, thực hiện, cải tiến liên tục, đánh giá tình hình và điều chỉnh. Mình đặt mức ưu tiên, kiểm soát đầu việc, thậm chí tối ưu các khoảng thời gian để làm sao hoàn thành hết những việc cần làm. Mình đã nghĩ, đó là lý do giúp mình làm được nhiều việc, gánh được các trách nhiệm cùng lúc, và điều này thực ra cũng không sai.
Nhưng tháng 9 vừa qua đã không trôi qua như vậy…
Mình không có một danh sách việc cần làm cho tháng 9. Mình cảm thấy bản thân đã hành động rất chậm, không vội vã, không lo lắng hoảng hốt sợ không xong không kịp điều gì đó. Nhưng cuối cùng khi tổng kết lại, mình đã làm được rất nhiều. Công việc ở phòng ban vẫn chạy, mình đi học ở Đại học ngoại ngữ vào cuối tuần, kèm con học các buổi tối, ngoài ra dành thời gian đọc sách, đi bộ, xem phim.
Không có gì thay đổi. Hoặc, bản thân mình thật ra đã thay đổi rất nhiều.
Lần đầu tiên sau nhiều năm, mình đột ngột nhận ra đã dấn sâu vào tư duy quản trị dự án nhiều như thế nào và vô tình lấy nó làm lăng kính một cách vô thức ra sao. Không có gì sai ở đây, mình vẫn nghĩ lăng kính đó là điều tốt về nhiều mặt. Chỉ là tới hiện tại, mình có lẽ đã hiểu bản thân mình hơn, xác định được rõ ràng mình cần gì, muốn gì, điều gì là quan trọng, có thể làm được gì, và sẵn sàng chấp nhận những gì. Và rằng, mình sống hiệu quả nhất khi hiểu thật rõ về bản thân như vậy, kiểm soát bản thân thật tốt, chấp nhận bản thân với cả những điều mình lựa chọn không làm hoặc không thể làm được.
Hóa ra, các kỹ năng và phản xạ về quản trị đã giúp mình đi từ 0 đến 1, thực sự không giúp mình đi từ 1 đến 2, nhưng sự thấu hiểu bản thân thì có thể.
Hóa ra, ai rồi cũng đổi thay, mình cũng thế.
Hóa ra, cái từ năng suất - “productivity”, đến một ngày lại đứng cùng “slow”, và “feel good” mà khiến mình tỉnh ngộ được nhiều như vậy.
“Slow productivity” của tác giả Cal Newport & và “Feel-good productivity” của tác giả Ali Abdaal.
Có một đoạn mình rất nhớ, khi tác giả nói về câu chuyện “đá to, đá cuội, cát và nước” - một hình ảnh chính mình cũng từng mang ra làm ví dụ. Rằng, chỉ khi chúng ta đặt hòn đá to vào trước, tức là những ưu tiên cao nhất, rồi dần dần tới đá cuội, cát, và nước, chúng ta mới chất đầy hết những gì cần đựng vào trong lọ. Hay, khi ấy chúng ta mới hoàn thành được tất cả những điều cần làm theo mức ưu tiên.
Vấn đề ở đây là, hầu hết lý do khiến chúng ta vật lộn trong cuộc sống với hữu hạn thời gian và năng lượng không phải vì không biết việc gì là to là nhỏ, mà vì lúc nào cũng có quá nhiều viên đá to. Rằng cái lọ ấy vốn dĩ xếp thế nào cũng không vừa, nên cái thứ tự kia cũng là vô nghĩa.
Cố gắng đặt sao cho vừa, cho đủ, để rồi sau đó tự dằn vặt bản thân rằng mình cuối cùng vẫn không làm được, không hoàn thành được những gì cần làm. Cảm giác đó thật sự tệ - và không “feel good” chút nào.
Thực sự, không nên như vậy, bởi vì…
Những điều quan trọng nhất lại không thể đo đếm được
Mình thực sự vừa yêu, vừa thương, vừa muốn “lên lớp” bản thân mình của nhiều năm qua vì luôn đặt cái gọi là “hiệu quả” lên hàng đầu. Mình sống mà như đang vận hành một doanh nghiệp nhỏ, với vốn liếng chính là thời gian và năng lượng của chính mình.
Khi học, mình sẽ tìm kiếm, lựa chọn và tự tổng kết cách học hiệu quả. Khi làm việc, mình quan tâm đến việc làm sao giải quyết được nhiều việc trong khoảng thời gian ngắn. Dù có chơi, mình cũng phải chơi sao cho… hiệu quả.
Với mình, từ trước tới nay mình nhìn cuộc đời là một dự án lớn, được tạo nên từ rất nhiều, rất nhiều những dự án nhỏ trong hành trình mỗi ngày, mỗi tháng, mỗi năm. Điều đó, mình nghĩ không sai. Nhưng đã tới lúc mình cần đặt nó sang một bên, bởi vì mình hiểu ra rằng, những điều quan trọng nhất trong đời lại là điều không thể đo đếm và vì thế cũng không thể “tối ưu” được. Chỉ đơn giản là trải nghiệm, dành thời gian cho, và tận hưởng những trải nghiệm ấy mà thôi.
Ví dụ như: mỗi tuần một buổi tối cả gia đình xem phim cùng nhau…
Mình không nhớ từ bao giờ, nhà mình có thói quen dành tối thứ sáu để cùng xem phim, rải “ổ” là một đống chăn gối ra giữa nhà, mua đồ ăn vặt, bật phim trên ti vi màn hình lớn, xem từ Young Sheldon, Chiến tranh giữa các vì sao, Harry Potter… tới các kiểu phim vũ trụ đều đủ cả.
Ban đầu là mong muốn của con, sau rồi lại thành khoảng thời gian bố mẹ mong chờ. Và tới giờ, đôi khi buổi tối thứ sáu ấy trở thành động lực cho mình vượt qua rất nhiều vấn đề trong công việc mỗi ngày. “Cố lên, sắp tới thứ sáu được xem phim rồi”. Đó là lúc mình được xả hết stress căng thẳng và nạp lại bao nhiêu năng lượng, tình yêu, kỷ niệm dù nhìn vào rất đơn giản, chỉ là một bộ phim, một không gian tối mờ mờ, với đôi ba túi bỏng ngô hoặc đĩa hoa quả con con.
Và đó, thực ra mới là chìa khóa cho năng suất của mình. Lý do khiến mình có thể làm được nhiều việc, có thể sống năng suất cao, có thể làm được rất nhiều điều, là nhờ những lúc không năng suất.
Đến đây, mình phần nào giải thích được “hiện tượng tháng 9”. Mình đã có một tháng 9 ổn hơn mong đợi rất nhiều, tới mức đáng ngạc nhiên, vì đã dành nhiều thời gian cho những khoảng thời gian “không được coi là năng suất”. Xem phim cùng gia đình, ngồi đọc sách nhìn rất giống kiểu “giết thời gian”, xem phim, xem show truyền hình (bạn có xem “Gia đình Haha” không? Mình là người hâm mộ cuồng nhiệt đó), bay từ Hà Nội vào Sài Gòn “đu concert” mà không mảy may lo nghĩ về những gì đã tạm để lại sau lưng…
Mình đã lần đầu tiên, sau rất nhiều năm, thực sự biết tận hưởng thời gian. Không coi cuộc đời mình là dự án, không xác định mục tiêu cho mọi việc đang dấn thân. Hay nói đúng hơn, mình thậm chí còn không dấn thân nữa. Mình chỉ đơn giản làm điều mình muốn làm và (thành thật là) thản nhiên bỏ qua những điều còn lại. Mình không hoàn hảo, cuộc sống và công việc của mình cũng không hoàn hảo, nhưng mình thực sự cảm thấy không còn mong cầu sự hoàn hảo nữa. Bởi vì…
Mình đã sống gần nửa đời người, và suy nghĩ ấy làm thay đổi tất cả
Có những sự thật hiển nhiên nhưng chúng ta lại mù mờ về nó đến nỗi cần một ai đó nhắc cho. Mình chính là như vậy.
Hôm trước mình đọc được bài viết về một bạn ca nhạc sỹ tham gia trong chương trình mình thích. Bạn ấy xấp xỉ lứa tuổi của mình, học đại học ngành xây dựng, tốt nghiệp xong không theo nghề đã học mà chuyển qua làm nhạc dù bố mẹ có “số má” trong ngành xây dựng. Bạn ấy nói đại ý là: làm âm nhạc vậy thôi, chứ tới NỬA CUỘC ĐỜI mới biết mình làm được thật.
Ồ, là mình cũng đi qua nửa đời người rồi sao? Vài năm nữa là mình 40 rồi. Mình không nghĩ tuổi ấy là… già, mình vẫn rất trẻ, tất nhiên. Nhưng “nửa đời người” đã trôi qua, nghĩa là nếu đủ may mắn, mình cũng chỉ còn một lần 40 năm như thế để sống. Mà cảm giác về thời gian ở người trưởng thành, càng về sau lại càng nhanh.
Điều đó làm mình suy nghĩ khá nhiều.
Rốt cuộc, thứ đáng giá nhất vẫn là thời gian. Thứ duy nhất không thể quay ngược lại, cũng không thể mua thêm, chính là thời gian. Thời gian chính là cuộc đời. Vì thế, những nhiệm vụ đo đạc được về năng suất và hiệu quả, liệu có quan trọng như mình vẫn tưởng?
Tất nhiên, suy nghĩ ấy không đồng nghĩa với lười biếng, thả trôi. Nói cho đúng, vì quý thời gian nên mình càng tự động sử dụng nó một cách trân trọng.
Vấn đề ở đây là cái ám ảnh phải sống sao cho năng suất cao hơn nữa, hiệu quả hơn nữa, bao nhiêu cũng không đủ đột nhiên biến mất khi mình nhận ra rằng: À, mình đã đi qua nửa cuộc đời.
Vậy thì có vấn đề gì đâu, nếu có một ngày… không làm gì, hoặc cả buổi cuối tuần ngồi đọc một cuốn sách không liên quan gì tới những chủ đề đang cần học hoặc cần tìm hiểu, hoặc đôi khi chỉ là ngồi xem một chương trình truyền hình hay một bộ phim có vẻ vô thưởng vô phạt. Trước đây mình vẫn làm những việc đó, nhưng thường kèm theo phần áy náy, tự nhủ với bản thân rằng mình đang không đủ hiệu quả, rằng thời gian đang trôi mà mình chưa hoàn thành được những việc cần làm.
—
Mình phải thừa nhận rằng, hai cuốn sách của tác giả Cal Newport và Ali Abdaal đã khiến mình có rất nhiều khoảnh khắc phải tự vấn bản thân. Năm qua mình đọc không ít sách, nhưng đây là hai cuốn vô tình đọc liền nhau, không với mục đích cụ thể lại khiến mình mở ra những góc nhìn thú vị mới về năng suất. Một kiểu năng suất chậm rãi, bình thản hơn, nhưng hiệu quả không hề giảm mà còn trọn vẹn hơn rất nhiều.
Thế giới từng chứng kiến những lối sống đi ngược lại guồng quay hối hả, như “thức ăn chậm - slow food”, hoặc rộng hơn là “sống chậm - slow living”, giờ đây mình lại bị thuyết phục bởi cái gọi là “slow productivity”. Cùng lúc ấy, mình nhận ra một chữ “slow” khác mình đã lựa chọn từ rất lâu: học chậm. Mình luôn chọn con đường dài hơn khi phải lựa chọn về chuyện học hành. À, nhưng sự “học chậm” này chắc phải để dành tới bài khác, kẻo lan man.
Tóm lại, nếu bạn cảm thấy muốn tìm hiểu thêm một góc nhìn về năng suất, hiệu quả, làm sao để chậm mà vẫn đạt được những gì quan trọng đối với bạn, mình xin giới thiệu hai cuốn sách này. Cuốn của Cal Newport đã đã được dịch tại Việt Nam với cái tên là “Năng suất nhanh và chậm”, cuốn của Ali Abdaal thì chưa. Nhưng nếu có thể, bạn hãy đọc bản tiếng Anh nhé. Mình thấy đọc bản ngôn ngữ gốc của tác giả mang lại trải nghiệm hay hơn nhiều, logic và thậm chí dễ hiểu hơn bản tiếng Việt.
Mong những ngày tháng sau này dịu dàng với chúng ta.
Hẹn bạn trong những bài blog sau,
Tố Uyên.
P/s: À, nếu bạn quan tâm tới hành trình mình thi ba chứng chỉ quốc tế cao nhất về QLDA (PfMP, PgMP, PMP), hoặc hành trình mình học MBA (Đại học Hawaii) thì ở đây nha!
Hay quá chị ơi, điều mà mình tưởng không thể làm làm- không được phép làm là gạt mọi thứ sang một bên để tận hưởng khi mà công việc vẫn đang ngập ngụa hoá là lại là cách hiệu quả nhất để lấy lại năng lượng.