Tuần 3: 5 bài học quý từ cuốn sách “Phương pháp quản lý tài chính cá nhân hiệu quả”
Mọi thứ đều quy về bốn vấn đề tài chính đơn giản: Thu nhập, chi phí, tài sản, nợ.
Thời gian qua, mình đã đọc khá nhiều cuốn sách về tài chính cá nhân. Không ít trong số đó khiến mình thay đổi tư duy, cũng có những cuốn mình chưa thể “cảm” được ở giai đoạn này. Nhưng có một cuốn sách thoạt nhìn không quá hứa hẹn, cũng không phải sách “hot”, nhưng lại khiến mình ghi vào trang đầu sau khi đọc xong: “Cuốn này rất hay, mình sẽ còn đọc lại”.
Trong bài blog hôm nay, mình sẽ chia sẻ về những bài học giá trị mình đã học được từ cuốn “Phương pháp quản lý tài chính cá nhân hiệu quả” (Toby Mathis). Cuốn sách được viết dựa trên cơ sở kinh tế Mỹ, nhưng các bài học không gói gọn trong một đất nước mà hoàn toàn giá trị cả khi áp dụng vào tình hình ở Việt Nam. Nội dung sách trải dài từ tiết kiệm, quản lý bức tranh tài chính cá nhân tổng thể, đầu tư…
Trong bài viết này, mình sẽ tập trung chia sẻ năm bài học về tư duy quản lý tiền - điều mình đang thiếu và cố gắng bồi đắp. Mình hy vọng, bài viết sẽ mang lại cho bạn một số gợi ý, hoặc như mình - mình đã học được rất nhiều và thay đổi không ít suy nghĩ vốn đã “ăn sâu bén rễ” từ bao giờ.
1. Phải xác định cụ thể mục tiêu cuối cùng
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, cơ hội đạt được mục tiêu của bạn sẽ tăng 300% chỉ bằng một bước đơn giản là viết ra mục tiêu cuối cùng.
Mình biết điều này, và đã áp dụng nó khá thành thục trong hành trình phát triển bản thân, xây dựng sự nghiệp những năm qua. Mỗi khi có một mục tiêu nào đó, mình thường xác định rất rõ điều mình muốn, hình dung về nó cụ thể, có con số rõ ràng.
Ví dụ như, khi quyết định ôn thi hai chứng chỉ rất khó và hiếm của ngành quản lý dự án, mình tìm kiếm thông tin tuyển dụng để hiểu vì sao nó được thị trường coi trọng như vậy, nếu có chứng chỉ đó mình có thể nâng mức cạnh tranh tới đâu, lương đạt khoảng bao nhiêu, mình cần bao nhiêu thời gian để học và thi…
Mình thậm chí tưởng tượng rõ ràng thời điểm thi đỗ sẽ như thế nào, nhận lương ra sao, sẽ trở thành nữ PM đầu tiên ở Việt Nam làm được điều đó… Và cái đích cuối cùng, là CÓ THÊM X TRIỆU/THÁNG ĐỂ HỖ TRỢ CUỘC SỐNG CỦA BA MẸ VÀ GIA ĐÌNH NHỎ.
Trí tưởng tượng để hình dung rõ ràng về đích đến này giúp mình có động lực vượt qua rất nhiều trở ngại, như ngọn hải đăng dẫn mình trong đêm. Mỗi lần mệt mỏi, chán nản, mất phương hướng, mình lại nghĩ về cái ngày sẽ đạt được mong muốn ấy và lại được “bơm thêm” sức lực.
Nhưng, với tài chính cá nhân, trước đây mong muốn của mình rất mơ hồ. Muốn cuộc sống tốt hơn, có nhiều tiền hơn, sống thoải mái hơn… Nhưng “hơn” là hơn thế nào? Cụ thể khi đạt được mọi thứ sẽ ra sao? Mình định cho bản thân bao lâu để có tổng tài sản bao nhiêu?
Mọi thứ đều mơ hồ, giống như những đám mây trôi lơ lửng đâu đó trong tâm trí nhưng không có một đỉnh núi thực sự, rõ ràng, và bất cứ lúc nào cũng có thể nhìn thấy trong tâm trí.
Nếu bản thân không rõ về đích đến, cụ thể và rõ ràng, chúng ta sẽ lạc lối, mất động lực, và không biết mình đã đi được bao nhiêu phần trăm của hành trình.
Mọi thứ đều quy về bốn vấn đề tài chính đơn giản: Thu nhập, chi phí, tài sản, nợ.
Phụ thuộc tài chính được duy trì do tác động thực tế của nợ. Nợ là cơ chế khiến bạn phải đi làm hàng ngày cho người khác. Nợ có thể chính là thứ khiến bạn sẽ thức dậy ở tuổi 60 và nhận ra mình đang làm việc để trả chi phí sinh hoạt theo đúng nghĩa đen và phần tiền còn lại của bạn sẽ phải dùng để trả lãi cho các khoản nợ.
Nhiều người trong chúng ta có một lói sống khá xa hoa. Hầu hết mọi người đều cầm theo điện thoại di động đời mới, nhưng rất nhiều người lại không có tiền tiết kiệm cho tuổi nghỉ hưu.
Tác giả nói rằng: “Tôi khá nghi ngờ khi nghe ai đó nói: “Tôi không có đủ tiền”. Tôi có thể nói với bạn từ kinh nghiệm của tôi tại tòa án hình sự là nếu một thẩm phán cho phép một nghe phạm chọn được bảo lãnh thì người dó sẽ luôn xoay xở để kiếm đủ tiền. Hầu như không có ai chấp nhận ở trong tù, bất kể tình hình tài chính của họ ra sao. Bằng cách nào đó, nếu nhu cầu đủ lớn, mọi người sẽ luôn tìm thấy tiền. Vì thế, nếu ưu tiên tiết kiệm hưu trí và coi nó như một hóa đơn phải thanh toán, bạn sẽ có thể làm được.”
2. Sự khác biệt lớn nhất giữa người giàu và người nghèo
Đó là cơ chế kiểm soát tâm lý. Đây là niềm tin rằng bạn có nắm trong tay khả năng kiểm soát kết quả của chính mình hay không?
Những người có cơ chế kiểm soát bên ngoài thực hiện các hoạt động để phản ứng với các tác nhân bên ngoài. Họ nghĩ rằng, mọi điều xảy ra trong cuộc sống đều là kết quả của những yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát của mình. Ví dụ như: Gia đình mình vốn không có tiền, mình không được dạy về tiền, mình nhiều gánh nặng, mình làm trong ngành ít cơ hội lương cao, mình sống ở giai đoạn kinh tế khó khăn… Luôn luôn than vãn, đổ lỗi cho ai đó hoặc điều gì đó, và coi mình là nạn nhân của mọi điều, mọi người xung quanh.
Những người có cơ chế kiểm soát nội tại lại có xu hướng tin rằng, kết quả cuộc sống của họ đến từ thái độ và khả năng của chính họ. Họ tin rằng họ có quyền tự quyết với vị thế tài chính của mình.
Đây có thể là một lời tiên tri tự ứng nghiệm. Nếu bạn tin rằng mình không có quyền kiểm soát, khả năng cao là bạn sẽ không thành công. Nhưng ngược lại, nếu bạn tin rằng mình nắm quyền kiểm soát, tỷ lệ thành công lại rất cao.
Những người thành công về kinh tế, đặc biệt là những gia đình có nhiều thế hệ thành công, đã dành thời gian để học các làm việc với tiền. Và họ luôn biết rằng mình có thể kiểm soát nó.
Con cái của những gia đình giàu có lâu đời khả năng cao cũng sẽ giàu có, không hẳn vì tiềm lực nền tảng về tiền vì nhiều người thậm chí phá sản, nhưng xác suất rất cao là sau đó họ sẽ lại vực dậy được.
3. Tâm lý khan hiếm
Đây là một số niềm tin chúng ta có từ khi còn nhỏ, rất phổ biến:
Tiền không mọc trên cây;
Mất tiền thì mới kiếm được tiền;
Có hai loại người: người có tất cả và người không có gì;
Cuộc đời là một trò chơi, phải có người thắng và kẻ thua…
Tất cả những điều trên đều thuộc về một tư duy: tư duy khan hiếm. Đối lập với tư duy khan hiếm là tư duy thịnh vượng, khi ta tin rằng “chiếc bánh” có thể phát triển vô hạn. Thế giới này có đủ chỗ, đủ nguồn lực cho mỗi người.
Tâm lý khan hiếm cho rằng mọi nguồn lực là có hạn, và bạn chỉ có thể có được khi lấy đi của người khác. Nói cách khác, nếu bạn được ăn no thì người khác sẽ đói và ngược lại. Tâm lý này bị bao phủ bởi sự sợ hãi và tiêu cực, nó chính là thứ có thể khiến người ta nghèo đi ngay cả khi họ có đủ nguồn lực và khả năng để trở nên giàu có.
“Thành công không xảy ra trong một sớm một chiều, nhưng một điều được đảm bảo về mặt toán học là nếu bạn tiết kiệm tiền, đầu tư vào các khoản mang lại giá trị cao, tạo ra nhiều nguồn thu nhập thì đến một lúc nào đó, bạn sẽ tự do về mặt tài chính”.
Miễn là bạn đang đi đúng hướng, bạn sẽ đến được đỉnh vào một thời điểm nào đó. Thời khắc ấy rồi sẽ tới. Bạn không cần phải chạy nước rút trên núi.
4. Cần tránh xa ba “vụ cá cược” sẽ khiến bạn thất bại
Bạn sẽ bị phụ thuộc về tài chính nếu vướng vào các sai lầm về nợ nần. Đây là lời khuyên để tránh xa ba sai lầm ấy:
Đừng thanh toán chi phí bằng các khoản nợ
Hãy chống lại sự cám dỗ mua một thứ gì đó chỉ vì bạn đủ điều kiện tài chính
Đừng mua “mong muốn” bằng thẻ tín dụng. Đừng mua “mong muốn” bằng cách đi vay.
Nếu phạm phải các sai lầm trên, bạn sẽ thấy mình ở trong “vòng lặp mất mát”: Đó là khi bạn đang làm việc để thanh toán các khoản nợ, nhưng bạn không kiếm đủ tiền để trả các khoản chi phí và thanh toán các khoản nợ của mình.
Vòng lặp mất mát là con đường trực tiếp dẫn đến nỗi đau và sự thống khổ. Vòng lặp mất mát khiến con người phải trả giá bằng sức khỏe, cuộc hôn nhân và đôi khi là tính mạng của họ. Ở Mỹ, những người giàu có sống lâu hơn những người nghèo trung bình là 12 năm.
Vấn đề mà vòng lặp này tạo ra là bạn đang làm việc điên cuồng nhưng chỉ tạo ra nhiều nợ hơn. Bạn thanh toán cho thẻ tín dụng, thuê nhà, vay mua ô tô… Cùng lúc đó, bạn vẫn tiếp tục mua và chỉ thanh toán thẻ tín dụng ở mức tối thiểu. Tài khoản của bạn không còn gì. Và bởi vì thế, bạn phải dùng thẻ tín dụng để trả một số khoản chi, do đó dư nợ trong thẻ của bạn sẽ tăng lên hàng tháng.
Bất kỳ ai làm chủ được sự giàu có đều phải nắm vững bốn bước cơ bản: tiết kiệm, kiểm soát chi phí, vay mượn thận trọng và đa dạng hóa.
5. Bài học cuối cùng
Người giàu không bao giờ phải bán cổ phiếu để chi trả cho những thứ họ cần. Họ không bao giờ bị buộc phải bán cổ phiếu khi thị trường đang sụp đổ.
Lời khuyên này liên quan nhiều đến thị trường chứng khoán - một chủ đề phức tạp hơn và đặc biệt “lắt léo” ở Việt Nam. Ở đây mình chỉ muốn nhấn mạnh đến điều cốt lõi, rằng nếu bạn không thực sự sở hữu tài sản khi đầu tư vào đâu đó, mà chỉ đang dùng nợ để đầu tư - hay người ta dùng một khái niệm có vẻ chuyên môn là “đòn bẩy” - hãy chắc chắn rằng mình đủ kiến thức và khả năng quản trị rủi ro với cái “đòn bẩy” nguy hiểm ấy.
Sự thực là, trên thị trường chứng khoán, sự cố thua lỗ dẫn đến “mất tiền của mình” sẽ khiến người ta đau khổ, nhưng thua lỗ dẫn đến “mất tiền mình đang đi vay để đầu tư” có thể dẫn tới sự tuyệt vọng.
Tạm kết:
Cuốn sách “Phương pháp quản lý tài chính cá nhân hiệu quả” không phải cuốn đầu tiên, cũng không phải cuốn sách “hot” nhất mình từng đọc về chủ đề này, thậm chí nội dung còn có nhiều phần không liên quan cuộc sống và nền kinh tế Việt Nam. Nhưng thật thú vị là những bài học trong sách lại rất gần gũi với những vấn đề của mình, nó khiến mình biết sợ, biết mình sai ở đâu, và cần phải sửa chỗ nào trong tư duy về tiền vốn đã ăn sâu bén rễ từ lâu.
Mình hy vọng, những bài học trên cũng có ích với bạn. Chúng mình sẽ tiếp tục học hỏi, áp dụng, đúc kết kinh nghiệm về chủ đề lớn của cả cuộc đời này nhé!
Cảm ơn bạn, chúc bạn một ngày vui!
Tố Uyên.
Các bài viết khác cùng thuộc chuỗi bài 52 tuần viết về tài chính cá nhân “Tiền và tự do” trên blog In Metime:
Tuần 1: Mình và nợ.
Tuần 2: Những niềm tin của mình về tiền