Tuần 10: Ngừng “lạm phát lối sống” nếu muốn giàu có hơn

Điều này thường xảy ra khi bạn được tăng lương, chuyển công việc có thu nhập cao hơn, có khoản tiền nào đó “trên trời rơi xuống”, gia nhập một cộng đồng có mức chi tiêu cao hơn…

Khi nghiêm túc phân tích hành vi chi tiêu, mua sắm của bản thân, mình nhận ra mức độ chi tiêu cho cá nhân và gia đình đã từng tăng đột biến ở vài thời điểm, sau này mình mới biết thuật ngữ cho hiện tượng ấy - lạm phát lối sống.

Hiểu ngắn gọn, đó là chi tiêu nhiều hơn thu nhập. Chính xác hơn là mức tăng của chi tiêu nhanh hơn mức tăng của thu nhập. Điều này thường xảy ra khi bạn được tăng lương, chuyển công việc có thu nhập cao hơn, có khoản tiền nào đó “trên trời rơi xuống”, gia nhập một cộng đồng có mức chi tiêu cao hơn…

Lạm phát lối sống là nguyên nhân lớn nhất dẫn tới mức tích lũy thấp, thậm chí không có tích lũy ngay cả khi thu nhập tăng dần theo thời gian. Chúng ta dễ đọc thấy những dòng trạng thái trên mạng xã hội thường viết: “không hiểu tiền đi đâu dù lương đã tăng”, “tháng nào hết tháng ấy”, “giữa tháng hết tiền, vay để chi tiêu, đầu tháng nhận lương lại trả nợ”…

Gần đây, mình đọc một cuốn sách rất hay về tài chính cá nhân, tên là “The Million Next Door” (tựa tiếng Việt là: Bẻ khóa bí mật triệu phú”), trong đó tác giả bàn tới nhiều khía cạnh thú vị của tình trạng tiêu nhiều hơn thu, lối sống xa hoa, dẫn tới tích lũy thấp dù thu nhập khá cao so với trung bình.

Mình sẽ chia sẻ với bạn những bài học thú vị nhất từ cuốn sách này, giống như một bản tổng kết về những sai lầm chúng ta có thể mắc phải trong cuộc sống hàng ngày khiến tài khoản tiết kiệm và đầu tư luôn quá nhỏ bé, thậm chí ở mức âm.

1. Kiếm được bao nhiêu không quan trọng, vấn đề là giữ lại được bao nhiêu tiền

Thu nhập quá thấp sẽ không đủ cho các nhu cầu cơ bản, tối thiểu của mỗi cá nhân và các hộ gia đình. Nhưng mức tối thiểu của mỗi người, mỗi gia đình cũng khác nhau.

Chúng ta thường hỏi nhau “lương bao nhiêu?”, và cảm thấy mình đạt được thành công mới khi có thu nhập năm sau cao hơn năm trước. Nhưng sẽ là không có ý nghĩa về lâu dài nếu khoản tiền tiết kiệm, tích lũy không tăng lên, thậm chí vẫn liên tục là một số âm.

Thú thực, trước đây mình chỉ quan tâm tới thu nhập thực lĩnh, tiền về tài khoản hàng tháng, và vui vẻ vô cùng khi con số đó tăng lên mà không thực sự quan tâm tới những gì còn lại sau khi chi tiêu.

Thu nhập tăng là thành công. Điều ấy đúng, nhưng thành công đó không có ảnh hưởng tích cực nào tới tương lai nếu chúng ta vẫn tiêu hết.

Thậm chí, việc tăng thu nhập đôi khi còn mang tới nhiều hệ lụy, ví dụ như cảm giác mình đã “đẳng cấp hơn”.

Các ngân hàng thường cấp hạn mức thẻ tín dụng và khoản vay cao hơn cho người có thu nhập cao, tức là lương càng cao càng dễ vay. Đây là một cái bẫy nhiều người vướng phải. Vay dễ, tức là dễ mắc nợ hơn.

Rất khó khăn để tăng được 10% thu nhập, nhưng chi tiêu quá lên 10% lại chỉ bằng một thoáng hào hứng, vài lần quẹt thẻ, cảm giác so sánh với những người đẳng cấp xung quanh.

Con số “tiền về” hàng tháng thực sự không phải vấn đề, vấn đề là con số ấy còn lại bao nhiêu sau tất cả những chi tiêu.

2. Xe ô tô (và các loại vật chất nói chung) không tạo nên một con người

Mình biết, có nhiều luồng ý kiến khác nhau về chủ đề này. Cho tới bây giờ, chính mình vẫn nhận được một số lời góp ý của mọi người kiểu: phải mặc đẹp lên, sao dùng cái xe ô tô cũ thế, nhà cửa không sửa sang…

Trước đây, mình sẽ ngẩn ngơ nghĩ ngợi, thậm chí cảm thấy mình cũng “úi xùi” ghê. Nhưng bây giờ, mình đủ can đảm để trả lời (hoặc không trả lời) những câu hỏi này. Mình có quy tắc và tiêu chuẩn riêng của bản thân.

Mình ăn mặc đơn giản, miễn sạch sẽ gọn gàng, lặp lại các bộ đồ trong một tuần cũng không lo bị đánh giá “cô này ít quần áo”. Xe ô tô đã cũ nhưng vì chồng mình rất chịu khó bảo dưỡng nên đi vẫn tốt, tiết kiệm xăng và ít khi hỏng vặt. Nhà mình tuy không long lanh bóng bẩy, nhưng ở mức cơ bản, công năng sử dụng ổn, chỗ nào xuống cấp đều được sửa sang vừa phải…

Mình thấy xã hội đa phần đặt ra những quy chuẩn quá cao hơn mức cần thiết về lối sống, đặc biệt có nhiều người dành thời gian để đánh giá, so sánh, và phán xét về cách sống của người khác. Câu mình hay nghe thấy nhất là “nhìn vậy người ta đánh giá”. Mình rất muốn hỏi ngược lại rằng: “Người ta đánh giá, RỒI SAO NỮA?”. Người đánh giá ấy, có ảnh hưởng gì tới thu nhập, cuộc sống, niềm vui, tình cảm, nỗ lực, thời gian, quá khứ, tương lai của chúng ta không?

Mình cũng không đồng ý với những khuôn mẫu kiểu: Phải mặc vest, bóng bẩy, đi ô tô xịn mới được trân trọng, từ đó giành được những cơ hội tốt. Mình có cơ hội tiếp xúc với một số người bán hàng, lãnh đạo, quản lý… những người thực sự rất giỏi, học vấn cao, kỹ năng thượng thừa, và… nhiều tiền, họ cực kỳ giản dị. Họ có nhiều cơ hội kiếm tiền, nhiều mối quan hệ chất lượng, dù mặc chiếc áo phông đơn giản, đeo ba lô giống hệt một sinh viên mới ra trường.

Có một số người nói rằng: trang phục thể hiện con người, phải làm sao để người khác tôn trọng mình. Mình đồng ý. Một chiếc áo nhàu nhĩ, đôi dép lê, đầu tóc bù xù… thể hiện sự thiếu chuyên nghiệp. Nhưng không có nghĩa nhất định phải chi hàng chục triệu cho quần áo, đồ dùng để thể hiện đẳng cấp trong khi yếu tố quan trọng thực ra chỉ là sạch sẽ, gọn gàng, chỉn chu.

3. Đừng cố gắng “hoàn thiện bức tranh”

Bạn có bao giờ vì mua một chiếc váy mà rồi phải mua thêm túi và giày dép để hợp với váy không? Hoặc vì căn bếp mới sửa sáng bóng nên cũng phải sắm lại toàn bộ nồi niêu xoong chảo bát đĩa? Vì một chiếc bàn mới mà mua thêm tấm thảm “xịn sò”?

Đây chính là tâm lý cố gắng hoàn thiện bức tranh, xảy ra khi có một yếu tố nào đó thay đổi lên đẳng cấp cao hơn, khiến chúng ta có xu hướng thay đổi toàn bộ các chi tiết xung quanh cho đỡ “lạc quẻ”. Đó cCũng là lý do quan trọng dẫn tới lạm phát lối sống. Sự lạm phát này thường tới từ một yếu tố, sau đó lan dần tới toàn bộ mọi thứ khác để phù hợp với yếu tố mới nâng cấp ấy.

Có một cách hơi cực đoan nhưng đôi khi là cần thiết để phòng chống tâm lý cố gắng hoàn thiện bức tranh này, đó là từ chối sự thay đổi quá chênh lệch với tổng thể hiện tại. Nếu bạn có một tủ quần áo ở mức trung bình 500.000 đồng mỗi bộ, bạn mua đôi khuyên tai trị giá 20 triệu vì lý do nào đó, rất có thể sẽ dẫn tới nhiều bộ quần áo hàng triệu đồng sau đó bởi những gì đang có dễ thành “không xứng”.

Đã có một thời gian, mình mê mẩn những chiếc túi xách đặt từ nước ngoài về của các thương hiệu bình dân. Bình dân ở phương Tây về tới Việt Nam cũng đáng giá vài trăm nghìn, thậm chí hàng triệu đồng. Hiện giờ, mình hạnh phúc và hài lòng với chiếc ba lô đựng được máy tính, cùng mình đi làm hàng ngày với mức giá cực kỳ “dễ thở”, và một vài chiếc túi vải xinh xắn, bền, và lại rất rẻ nếu so với những chiếc túi trước kia.

Một khi đã nhận ra mình không cần và không nên cố gắng hoàn thiện bức tranh, thậm chí có thể từ chối sự nâng cấp, mình được giải phóng khỏi áp lực “phải tiêu tiền”.

4. Tấn công giỏi nhưng cũng cần phòng thủ tốt mới có thể giàu có

Kiếm được càng ngày càng nhiều tiền chính là “mặt trận tấn công”. Nhưng sẽ là không có nghĩa lý nếu “mặt trận phòng thủ”, tức là căn cơ, tiết kiệm không được làm tốt. Một đồng tiết kiệm được chính là một đống kiếm thêm.

Từ ngày chăm chỉ ghi chép chi tiêu, mình nhận ra đã kiểm soát tốt hơn rất nhiều dòng tiền mình có. Trước đây mình nghĩ việc đó mất thời gian, quá “chi li, tủn mủn”, nhưng hóa ra việc không theo dõi chi tiêu khiến mình đánh mất rất nhiều tiền và nhiều cơ hội. Việc ghi chép khi đã trở thành thói quen chỉ ngốn của mình chút xíu thời gian công sức, nhưng mang lại hiệu quả vô cùng lớn.

Nhiều khi, chúng ta tiếc thời gian, tiếc công làm một điều gì đó ý nghĩa (như ghi chép chi tiêu), để đổi lại là hàng giờ đồng hồ lướt mạng xã hội - không vì gì cả.

Việc ghi chép khiến mình tự động thiết lập chế độ tiết kiệm trong trí não, thay vì đơn giản quẹt thẻ, quét QR, hoặc rút tiền ra trả, mình phải làm thêm động tác nhập vào ứng dụng để ghi rõ đã chi tiêu bao nhiêu tiền cho việc gì. Chính hành động cuối cùng này khiến mình có cảm nhận sâu sắc với từng đồng tiền đã bị trừ khỏi tài khoản, khiến mình có phản xạ cân nhắc và tiết kiệm hơn nhiều.

Đó là chưa kể, khi có dữ liệu thực tế, chi tiết, rõ ràng về các mục chi tiêu, mình có thể rà soát các khoản không cần thiết để có kế hoạch cắt giảm một cách khoa học, thay vì mò mẫm, cảm tính như trước đây.

5. Né tránh kiểm soát chi tiêu và lập kế hoạch sẽ khiến bạn mất kiểm soát với tiền

Rất nhiều người trong số chúng ta sợ phải đối mặt với những con số. Chính mình, dù từng là học sinh chuyên toán và thường được đánh giá thuộc nhóm “good at number” - giỏi về những con số, cũng từng sợ hãi phải cân nhắc, tính toán về thu nhập và chi tiêu.

Chúng ta tự đánh lừa bản thân rằng nếu mình không động tới, vấn đề sẽ tự biến mất. Rằng bằng một cách nào đó, mọi thứ sẽ ổn. Sự thật không phải vậy. Né tránh chưa bao giờ là cách tốt để giải quyết vấn đề, đặc biệt là với tài chính cá nhân.

Không nói về tiền, không đọc về tiền, không ngồi xuống và liệt kê tiền của mình đã đi đâu về đâu, chúng ta cứ nghĩ bằng cách ấy sẽ giúp mình mãi mãi tránh xa được những rắc rối về tiền.

Thực tế ngược lại, chỉ khi nào ta nghiêm túc đặt bút hoặc mở máy tính, thống kê tình hình quá khứ, đúc kết các bài học và cân nhắc lên kế hoạch cho chi tiêu tiết kiệm đầu tư trong tương lai, chúng ta mới thực sự có thể yên tâm về chặng đường trước mắt.

Đây là một sự thật mình mất rất nhiều thời gian mới có thể nhận ra và thấm thía. Đừng lẩn trốn. Hãy một lần dũng cảm đối diện với tình hình tài chính hiện tại của bạn, dù điều đó khiến bạn có thể bị sốc, sợ hãi, ngại ngần và thất vọng. Nhưng nếu không làm như vậy, chúng ta chỉ “mắt nhắm mắt mở” cho qua, trong khi vấn đề vẫn tồn tại và mỗi ngày lại nghiêm trọng hơn.

Tạm kết

Hành vi lạm phát lối sống và những tâm lý đi kèm với nó như cố tình tránh né bức tranh thực sự về tài chính cá nhân là con đường rất ngắn và chắc chắn dẫn chúng ta tới khó khăn về tiền, không chỉ trong hiện tại mà quan trọng hơn, là cả tương lai.

Kiếm tiền rất quan trọng, nhưng chính lối sống mỗi ngày, cách nghĩ và ứng xử với đồng tiền mỗi ngày mới tạo nên hoàn cảnh tài chính sáng sủa, an tâm.

Mình không phải người hoàn toàn đi theo lối sống tối giản, nhưng rõ ràng đơn giản hóa cuộc sống, cắt giảm sự lựa chọn (nhưng lại trọng tâm và đôi khi, tập trung vào “chất” hơn), và tự tin với hành trình của chính mình là những chìa khóa giúp mình vững vàng trên con đường độc lập tài chính.

Con đường ấy còn rất dài, điều đó đúng. Nhưng nhìn lại, mình thấy bản thân cũng đã đi được nhiều từ xuất phát điểm ban đầu. Mình từng rơi vào lạm phát lối sống, nhưng may mắn đã nhận ra và trở lại với sự đơn giản, căn cơ - một điều khiến mình thực sự tự hào. Không phải để chứng tỏ với bất kỳ ai, chỉ để biết đó là sự phù hợp với bản thân và là tiền đề tạo nên tương lai mình mong muốn, không phải chỉ cho mình mà còn cho người thân, gia đình.

Còn cần gì nữa đâu để thay đổi, để quay trở lại với những giá trị cốt lõi, với những điều có ý nghĩa nhất với mình? Ở đó, chắc chắn không có những thứ vật chất để thể hiện đẳng cấp hoặc để tạo ấn tượng với những người không liên quan tới mình nhưng lại sẵn sàng đánh giá và cho rằng mình không đủ tốt, không đủ giàu, không đủ giỏi.

Mình biết, mình đủ rồi.