Niềm tự hào khi thuộc nhóm thiểu số

Mỗi người có xuất phát điểm khác nhau, miễn là bản thân luôn cố gắng và biết đủ với những gì mình có, không ngừng nỗ lực, vậy là được.

“Chị làm thế nào để phấn đấu và phát triển khi nam giới chiếm đa số và có nhiều lợi thế hơn?”.

Có lẽ, đây là một trong những câu hỏi các bạn đọc nữ đặt ra cho mình nhiều nhất liên quan tới công việc, nhất là từ các bạn cũng đang hoặc có ý định dấn thân vào ngành công nghệ. Dường như, việc nằm trong nhóm thiểu số của một môi trường nào đó thường khiến cho mọi người lo lắng, cảm thấy yếu thế, và ít tự tin hơn nhiều nếu so sánh với môi trường ở đó họ nằm trong số đông.

Trong cuộc sống của mình từ trước tới nay, thực ra mình đã ở trong nhóm thiểu số rất nhiều lần. Mình từng ngại ngùng, lo lắng, cũng từng cảm thấy hiển nhiên bản thân không thể phát triển được khi không những lợi thế giống số đông, nhưng hành trình trưởng thành đã dạy mình rằng: Đó là một niềm tự hào lớn. Tự hào, khi bước chân và đứng vững giữa những đám đông nơi mình thuộc nhóm số ít, đặc biệt, và có vẻ phải gặp nhiều khó khăn hơn, nhưng điều đó là hoàn toàn xứng đáng nếu bạn vượt qua được cảm giác thiếu thốn, yếu kém, thậm chí ngượng ngập và tâm lý nạn nhân.

Một số hoàn cảnh điển hình nơi mình nằm trong thiểu số:

• Ở lớp cấp ba của mình, học chuyên toán, chỉ có 6 nữ trên tổng số 30 người. Cũng ở lớp đó, các bạn đến từ thành phố Bắc Giang và một huyện lân cận mỗi nơi có xấp xỉ 10 bạn, tổng chiếm 2/3 sỹ số lớp, 10 người còn lại đến từ các huyện xa xôi hơn, mỗi nơi chỉ có 1-3 người.

• Đi học đại học, cả khoa mình có 200 sinh viên, chỉ trên 20 nữ, chiếm chưa tới 10%. Mình bước vào đại học với vị trí thủ khoa, nhưng kèm nhiều lời dự đoán kiểu “thi đầu vào điểm cao chỉ vì chữ đẹp, vào học rồi không thể so được với con trai, họ thông minh hơn và sức bật tốt hơn con gái nhiều”.

• Trong nhóm bạn chơi chung, mình thuộc số ít kết hôn và có con sớm, thậm chí ngay sau khi bảo vệ tốt nghiệp và chưa nhận bằng. Quá trình vật lộn với trầm cảm, khó khăn, những va vấp trong cuộc sống gia đình và làm mẹ khi còn quá trẻ, mình thực sự đơn độc.

• Đi làm, mình từng nhiều lần là nhân viên nữ duy nhất trong phòng, dù khi làm về viễn thông hay phần mềm. Gần đây nhất, khi tham gia cuộc họp chiến lược kéo dài 3 ngày của công ty, ngồi lẫn trong khối Công nghệ Kỹ thuật khoảng 30 nhân sự chủ chốt, chỉ có mình mình là nữ.

• Khi học thạc sỹ MBA, bạn học của mình hầu hết là các anh chị lãnh đạo trong các ngành, CEO, Chủ tịch, Phó tổng Giám đốc, thấp hơn cũng là Giám đốc trung tâm… Mình là học viên hiếm hoi đang là nhân viên tại thời điểm đi học.

• Khi bắt đầu viết, chia sẻ, sáng tạo nội dung, mình nằm trong số những người “tay ngang của tay ngang”, chưa từng được đào tạo về viết, sáng tạo thiết kế, làm nội dung, marketing… Mình thậm chí không có “ngách” - điều mà hầu hết những người làm nội dung đều xác định đầu tiên trước khi bắt tay vào chia sẻ, hay “xây kênh”.

Còn rất nhiều ví dụ như thế trong cuộc sống của mình. Mình đã rất quen với việc là số ít trong một môi trường, tập thể lớn. Bài viết hôm nay sẽ dành để chia sẻ với bạn những bài học mình có được trên hành trình tồn tại, vươn lên và nhận ra việc nằm trong nhóm thiểu số là một sự may mắn, một đặc ân, và là động lực để chúng ta làm tốt hơn chứ không phải chỉ có khác biệt, thiệt thòi.

1. Bạn có quyền tự hào khi được “ngồi chung mâm” với đa số

Hồi đang học MBA, có lần mình ngồi ăn sáng với em trai và kể: “Ăn xong chị đi học đây, cuối tuần này học kín”. Em trai mình hỏi: “Chị đi học với toàn CEO, Chủ tịch, Giám đốc như thế, chị lại chỉ là nhân viên, có bao giờ thấy tự ti không?”.

Câu hỏi đó của em trai mình hoàn toàn có lý. Nếu vấn đề của mình lúc ấy là dự án, công việc sếp giao, cố gắng được tăng lương trong mỗi kỳ đánh giá, thu nhập chỉ đủ xoay xở giữa thành phố ở mức sống đơn giản, bạn học của mình - các anh chị hơn mình cả chục tuổi, câu chuyện của họ là “sắp khai trương thêm một nhà máy nữa”, “tháng tới không đến lớp được vì công tác châu Âu”, “chuyển cho vợ 200 triệu nộp tiền học cho con”…

Mình có thấy bản thân kém cỏi so với họ không? Có. Nhưng có tự ti không, câu trả lời là không. Mình nói với em trai là: “Chị tự hào lắm, vì chị như này mà được học chung với những người giỏi giang như thế”.

Bạn học của mình có lần kể chuyện, con trai anh ấy sang nhà bà nội chơi, bà kiểm tra chút tiếng Anh rồi phàn nàn với anh ấy là: “Sao không rèn con tiếng Anh cẩn thận vào? Bé phát âm sai hết rồi”. Mình cảm thấy rất ngưỡng mộ. Hoàn cảnh của mình và anh ấy khác nhau nhiều quá, dù chỉ nói riêng về ngoại ngữ. Quê mình ngày trước mấy ai biết tới tiếng Anh đâu? Mình tới lớp 6 mới được tiếp xúc với “Hello, Mary.” Nhưng mẹ anh ấy 70 tuổi, bà nói được mấy ngoại ngữ, từng học và làm việc ở nước ngoài nhiều năm. Bản thân anh ấy được bố mẹ dạy tiếng Anh từ sớm, được định hướng học đại học ở Mỹ.

Xuất phát điểm khác nhau một trời một vực như vậy, nhưng rồi có ngày mình được ở cùng lớp, học cùng thầy, được bàn bạc chia sẻ và học hỏi từ người bạn học giỏi giang, vậy mình phải tự hào về hành trình của chính mình chứ.

Nếu so sánh về “vị trí tuyệt đối”, đúng là mình thua kém rất nhiều. Nhưng đó không phải tất cả. Nếu nhìn vào quãng đường mình đã đi, từ một miền quê nhỏ, xuất phát điểm của gia đình, dẫu rất nhiều tình yêu thương nhưng rõ ràng có nhiều mặt quá khác biệt về kiến thức, định hướng, mình và gia đình mình quả thực đã đi được đoạn đường rất dài.

Con người trong cuộc sống nhiều vô cùng. Người giỏi lại có người giỏi hơn. Người giàu lại có người giàu hơn. Nếu chỉ vì bản thân thuộc số ít mà tự ti, cho rằng mình không xứng đáng, chẳng phải đang phủ nhận những nỗ lực không chỉ của mình mà còn của bố mẹ, gia đình mình hay sao?

Mỗi người có xuất phát điểm khác nhau, miễn là bản thân luôn cố gắng và biết đủ với những gì mình có, không ngừng nỗ lực, vậy là được. Khi ấy, việc là thiểu số trong một tập thể như mình ở lớp thạc sỹ là điều đáng tự hào vô cùng.

2. Ở bất cứ môi trường nào, thành phần thiểu số luôn cần thiết, thậm chí không thể thiếu.

Ngành công nghệ có lẽ là ví dụ rõ ràng nhất của việc “ưu tiên nam”, số lượng nữ luôn rất thấp. Nhưng có một sự thật khác là, dù ít, ở mỗi bộ phận hoặc mỗi công ty công nghệ, luôn có nhóm nữ, thậm chí luôn cần nhân sự nữ, bởi vì để hoàn thành một sản phẩm có nhiều công đoạn, trong đó nhiều công việc đặc biệt phù hợp với nữ, ví dụ như kiểm thử chất lượng (QC - Quality control) hoặc phân tích nghiệp vụ (BA - Business analyst). Đây là những việc đòi hỏi sự cẩn trọng, tỉ mỉ, linh hoạt trong giao tiếp, tư duy phân tích và sự nhanh nhạy, sáng tạo.

Tuy ít, ngành công nghệ vẫn luôn dành sẵn nhiều vị trí “ưu tiên tuyển nữ”. Dù xét về tỷ lệ có thể thấp so với vị trí khác, nhưng lại giữ vai trò trọng yếu trong cả chuỗi công việc. Vì thế, các bạn nữ nếu có bộ kỹ năng phù hợp lại thường được nhà tuyển dụng “săn đón” và khó bị thay thế.

Ví dụ với vị trí quản lý dự án - PM của mình, dù vẫn thiểu số, nhưng lượng PM nữ đang có xu hướng càng ngày càng tăng. Do mức độ phức tạp của dự án cao lên, thị trường mở rộng ra nước ngoài, tư duy bình đẳng giới ở nhà tuyển dụng và khách hàng đang ngày một xóa bỏ rào cản về giới tính, tạo nhiều cơ hội hơn cho các bạn nữ.

Miễn bạn có kiến thức, có ngoại ngữ tốt, sự linh hoạt, chăm chỉ và sẵn sàng đón nhận thử thách, bạn sẽ trở thành “hàng hiếm” dù có nằm trong nhóm thiểu số đi nữa.

Rốt cuộc, chúng ta không cần tất cả các công ty đón nhận, chỉ cần là người nổi bật trên thị trường lao động và có một công ty phù hợp bắt tay hợp tác, chúng ta đã có cơ hội tốt để phát triển sự nghiệp rồi. Đó là chưa kể, càng ở trong số đông, thực ra mức cạnh tranh càng cao. Nên hãy “tận hưởng” sự thiểu số này, thật đó.

3. Không thể thay đổi xã hội hoặc bất cứ ai, chỉ có thể thay đổi chính mình

Sự thực, việc nằm trong nhóm thiểu số, dù bởi bạn là nữ, bạn quá trẻ hoặc quá già so với tập thể, thu nhập của bạn quá cao hoặc quá thấp so với người khác, xã hội hoặc công ty ưu tiên hoặc không ưu tiên nhóm thiểu số, tất cả những điều đó chúng ta đều không thể kiểm soát hoặc thay đổi.

Điều duy nhất chúng ta có thể làm là chấp nhận, học cách thích ứng và tìm ra con đường riêng của mình.

Sẽ chẳng ích lợi gì khi than vãn, chê trách với tâm lý nạn nhân, rằng mình không có những điều kiện thuận lợi như người khác, mình bị coi thường, bị đánh giá không đúng vì ở nhóm số ít, mình không được hỗ trợ, mình bị… bỏ quên. Cuộc sống này vẫn tiếp diễn và vận hành theo cách riêng của nó bất kể bạn có đáng thương và thiệt thòi tới thế nào.

Dẫu có là thiểu số, nếu chúng ta được học hành, có một chiếc máy tính với Internet để học mọi thứ ta muốn gần như miễn phí, có nước sạch để dùng, có điện thắp sáng… đã là một đặc ân. Tất cả những điều đó không hiển nhiên.

Có lẽ tới giờ trên báo điện tử Vnexpress vẫn còn bài báo về “15 ngày sinh viên ở ký túc xá Học viện Bưu chính viễn thông không được cấp nước”, mình nằm trong số những sinh viên ấy. Trải qua những ngày như thế, khiến mình luôn thấy biết ơn khi được sống trong căn nhà mà mình luôn có nước thoải mái, thậm chí có bình nóng lạnh để dùng bất cứ lúc nào.

Chúng ta có xu hướng thấy thiếu thốn khi nhìn xung quanh và so sánh mình với người khác mà quên đi những gì mình đang có. Thành thật thì mình cũng vậy, có đôi lúc mình cũng so sánh. Nhưng việc hiểu rằng bản thân đang có nhiều điều rất may mắn, và dù sao mình cũng không thay đổi được bất cứ điều gì ngoài kia, chỉ có thể thay đổi cách nghĩ, cách hành động của chính mình giúp mình không sa đà vào tư duy nạn nhân, than thân trách phận.

Trong một bộ phim mình rất thích của Hàn Quốc về đề tài y khoa tên là “Người thầy y đức”, vị bác sỹ tài ba huyền thoại đã nói một câu với học trò của mình thế này:

“Cậu phàn nàn hệ thống, nhiếc móc thói đời, khiếu nại đám người kia tạo ra quy tắc. Cậu phàn nàn như vậy cũng tốt thôi. Nhưng, cho dù cậu có đổ lỗi thế nào, thế giới này cũng sẽ không có bất kỳ thay đổi nào đâu. Có làm vậy thì đám người đó cũng sẽ không nhớ tên của cậu đâu.

Nếu thật sự muốn chiến thắng, chỉ cần cậu trở thành người cần thiết là được. Đừng cứ mãi oán thán người khác, hãy dựa vào thực lực của bản thân. Nếu như chính cậu không tự thay đổi, thì cũng chẳng thay đổi được cái gì”.

Tạm kết

Thế giới này vốn chia theo nhiều chiều, có những chiều chúng ta nằm ở số đông, lại có chiều bạn và mình thuộc nhóm số ít. Không có ai luôn ở nhóm số ít trong mọi khía cạnh, chỉ là chúng ta thường tập trung hơn vào khó khăn, vấn đề, nỗi buồn thay vì niềm vui, đặc ân, sự thuận lợi.

Việc so sánh bản thân với người khác, phàn nàn, hoặc lo lắng, tất cả không giúp được gì, thậm chí chỉ làm tình hình thêm khó khăn hơn. Mình tin rằng, lòng biết ơn, sự nỗ lực, kiên trì, và học cách tìm thấy những niềm vui nhỏ bé sẽ nâng đỡ mình đi trên những nẻo đường của cuộc sống này.

Cảm ơn bạn đã chia sẻ và đồng hành với mình trong bài blog về chủ đề “nỗi lòng thiểu số” này. Chúc tất cả chúng ta đều sẽ cứng cỏi, nhiệt huyết, và tìm thấy tình yêu thương, sự tự hào, và thành công mình xứng đáng được nhận.

Thân mến,

Tố Uyên.