Dân a ma tơ nói về chuyện đầu tư

Bắt đầu từ đâu nếu đang ở số 0?

Đầu tiên, mình cần nói luôn là mình không phải dân đầu tư chuyên nghiệp hoặc nhiều kinh nghiệm thực chiến gì đâu. Mình cũng chưa tự do tài chính, thậm chí còn đang nợ nần kìa. Tất nhiên trong khoản nợ cũng có khoản đầu tư, nợ cũng một phần từ đầu tư mà ra nhưng chuyện đó mình kể chi tiết sau.

Tuy vậy, mình có cảm giác rõ ràng rằng hai chữ “đầu tư” là một vấn đề nhiều người thấy không biết bắt đầu từ đâu. Không phải vì không có thông tin, sách vở, người chia sẻ kinh nghiệm, mà vì tất cả những điều đó lại có quá nhiều. Trừ những người cố tình “lùa gà”, hầu hết kiến thức đó đều có phần đúng. Vấn đề là ở chỗ, chúng ta không phân biệt được giữa “phần đúng” và “phần còn lại”.

Kiến thức về đầu tư không giống như toán học, đúng là đúng, sai là sai. Phạm vi học toán rất rõ ràng với từng đối tượng, nguồn tài liệu chính thống rất dễ tìm, và với kiến thức căn bản là bạn có thể giải quyết được những bài toán của mình. Ngược lại, hai chữ “đầu tư” như một mê cung với quá nhiều người tự nhận là chuyên gia nhưng chúng ta không kiểm nghiệm được lời họ nói. Quan trọng nhất, chuyên gia cũng “sập” như thường khi rơi vào các chu kỳ khó khăn hoặc bất thường của nền kinh tế.

Những câu hỏi: “Học đầu tư phải bắt đầu từ đâu? Chọn học gì và từ ai? Làm sao để tìm ra cách đầu tư phù hợp với mình? “ - luôn luôn là rất khó. Có rất nhiều người tự tin nói rằng mình rất hiểu về đầu tư, về kinh tế, thương mại, nhưng sự thực là số đó vô cùng ít.

Trong chuỗi bài về đầu tư, mình sẽ không nói sâu về kiến thức tài chính đâu, bạn sẽ phải tự làm việc này nếu muốn tìm hiểu. Nhưng với vai trò là một người từng tốt nghiệp Thạc sỹ Quản trị kinh doanh MBA của Đại học Hawaii (Hoa Kỳ) và những kinh nghiệm cá nhân khi mày mò về đầu tư trong những năm qua - tất nhiên vẫn khá là a ma tơ, mình hy vọng sẽ mang tới cho bạn một vài gợi ý để bạn tìm thấy cách tiếp cận riêng phù hợp với bạn.

I. Phân lớp kiến thức đầu tư

Mình xuất thân học về công nghệ kỹ thuật, nên khi nói về chủ đề nào đó, mình thường không tiếp cận theo kiểu chia ba phần: tư duy (mindset), kỹ năng (skills set), công cụ (tools set), mà mình chia theo phân lớp.

Trong ngành viễn thông/công nghệ thông tin có một khái niệm gọi là Giao thức mạng TCP/IP, đại ý phân chia các cấp độ của phương tiện (như máy móc, cáp quang, máy tính, điện thoại, Internet) thành các lớp - tùy thuộc mức độ “thân thiện” với người dùng. Càng ở lớp thấp, càng căn bản, ít khi thay đổi, và cần kiến thức kinh nghiệm sâu sắc mới có thể hiểu, diễn giải và tác động. “Cao, thấp” ở đây là nói đến mức độ thân thiện với người dùng, càng cao càng dễ tác động mà không cần có kiến thức chuyên sâu, càng lớp thấp lại càng mang tính căn bản và khó hiểu với số đông nếu không được đào tạo bài bản.

Ví dụ như các ứng dụng điện thoại bạn dùng là ở lớp trên cùng, cực kỳ dễ dùng, bạn có thể thêm sửa xóa nhanh gọn. Tiếp theo, nếu mạng Internet nhà bạn trục trặc, cần cấu hình lại, có thể bạn cần thêm chút kỹ năng mới làm được. Nếu đường truyền lỗi, bạn phải gọi nhân viên kỹ thuật tới. Ở lớp thấp hơn nữa, nếu kết cáp quang biển truyền sai tín hiệu, rõ ràng người dùng thông thường hoặc nhân viên kỹ thuật không đời nào xử lý được mà phải cần tới các chuyên gia với hiểu biết sâu sắc.

Một ví dụ khác, bạn có thể biết cách dùng Netflix, không có nghĩa bạn hiểu vì sao mình xem được phim. Sâu hơn chút, bạn có thể biết “hack” tài khoản Netflix bằng cách đổi vùng, đổi địa chỉ IP… nhưng bạn cũng không biết vì sao mình xem được phim từ tận một công ty Mỹ. Và bạn, nếu đang là nhân viên Netflix hiểu toàn bộ về hệ thống này, cũng không sửa được đường cáp quang nếu mất Internet toàn châu Á.

Mình nói lòng vòng như vậy để nhấn mạnh rằng: Một mảng kiến thức luôn có phân lớp. Cùng nói về một vấn đề nhưng người có kiến thức và kỹ năng sâu sẽ hiểu những phân lớp bên dưới, thay vì chỉ ở lớp ứng dụng trên bề mặt. Đây là cách để bạn cân nhắc sẽ tìm hiểu về đầu tư theo hướng nào, và đánh giá nguồn thông tin hoặc người cung cấp thông tin đang truyền đạt vấn đề ở mức nào.

Giờ nói về đầu tư. Mình chia kiến thức liên quan đầu tư thành bốn phân lớp, tương ứng theo bốn phân lớp của mô hình TCP/IP trong viễn thông như sau:

1. Toán học & tâm lý học

Đây là lớp đầu tiên, ở tầng thấp nhất, nghĩa là căn bản và nền tảng nhất, nhưng để hiểu rõ lại cần nhiều công sức nhất. Mọi vấn đề liên quan đến đầu tư, nói rộng hơn là chính trị kinh tế xã hội đều xoay quanh hai lĩnh vực này. Cái gọi là chỉ số, dòng tiền, lãi lỗ, chu kỳ kinh tế, thị trường chứng khoán hoặc đất đai đi lên đi xuống, nếu phân tích đến cuối cùng sẽ quy về hoặc quy tắc toán học, hoặc quy luật tâm lý con người.

Bạn có thể từng nghe nói đến câu kinh điển trong đầu tư chứng khoán “Hãy sợ hãi khi người khác tham lam và tham lam khi người khác sợ hãi”, hoặc các phân tích trên Youtube kiểu “cuối tháng này sẽ có đợt điều chỉnh”, “FED sắp tăng lãi suất nên thị trường biến động theo hướng…”… Nghe rất phức tạp và khó hiểu. Nhưng cái căn bản cốt lõi của những câu khó hiểu ấy chính là Toán học và Tâm lý học.

2. Kinh tế học căn bản

Đây là những kiến thức mà các bạn học ngành kinh tế, tài chính đều được học. Bản chất nền kinh tế, quy luật cung cầu, tác động của Chính phủ, nguyên tắc kế toán… Tất cả nằm ở đây. Một vài mảng chính là: Kinh tế Vi mô, Kinh tế Vĩ mô, Tài chính, Kế toán…

Hiểu được kiến thức ở lớp này sẽ giúp bạn trả lời các thắc mắc:

Tài chính và Kế toán khác nhau ở điểm nào?

Cổ phiếu, trái phiếu khác nhau như thế nào? Tiềm năng và rủi ro từng loại.

Vì sao tùy từng thời điểm Nhà nước lại điều hành các ngân hàng tăng hoặc giảm lãi suất như vậy?

Lạm phát là gì? Dòng tiền là gì? Như thế nào được gọi là một doanh nghiệp “khỏe mạnh”?

Một doanh nghiệp nào đó đang tham gia vào thị trường hàng hóa gì? Vì sao cùng một thời điểm của nền kinh tế lại khó những khối ngành lợi nhuận rất cao, khối ngành khác lại lao đao phá sản hàng loạt?

Nếu Cục dự trữ Liên bang của Mỹ tăng lãi suất, điều đó có ảnh hưởng gì tới giá cả hàng hóa ngay tại chợ gần nhà mình không?

…

3. Đầu tư theo giá trị doanh nghiệp và/hoặc chu kỳ kinh tế

Đầu tư theo giá trị doanh nghiệp tức là bạn phải hiểu về hoạt động trong quá khứ và tương lai của doanh nghiệp đó, dòng tiền, hàng hóa, tài sản, con người…

Đầu tư đất đai theo giá trị tức là bạn phải tìm hiểu về vị trí, thổ nhưỡng, dân sinh của khu đó, vị trí so với các trung tâm kinh tế, tiềm năng phát triển…

Đầu tư theo chu kỳ kinh tế tức là bạn phải hiểu nhịp lên xuống của nền kinh tế của cả đất nước, một khu vực, và cả thế giới, hiểu về nợ công, quy mô xu hướng dân số, tình hình chính trị giữa các nước…

Mọi tài sản bạn đầu tư đều liên quan tới giá trị của chính nó và tình hình chung của chu kỳ kinh tế.

4. Đầu tư theo chỉ số kỹ thuật

Đây là lớp trên cùng, cũng là cách nhiều người tự nhận mình là “nhà tư vấn đầu tư” hay chia sẻ nhất trên các nền tảng mạng xã hội. Kiểu như: Cổ phiếu này xuống năm phiên rồi tuần sau chắc chắn sẽ lên; Tổng thống Mỹ vừa nhậm chức nên mọi thứ đang chưa ổn định, bất an, nên đừng mua cổ phiếu vội; Doanh nghiệp này có Tổng Giám đốc sắp bị bắt rồi nên ai có cổ phiếu thì bán nhanh nhanh lên; Đất khu này lên suốt một năm nay và vẫn đang lên tiếp, mua nhanh đi kẻo lỡ, sang năm chắc chắn gấp đôi…

Mọi thứ nghe rất hợp lý nhưng hoàn toàn ở trên bề mặt. Đây là nơi nhiều người xuống tiền mua chứng khoán, mua đất đai, hoặc nếu không biết mua “con” chứng khoán nào hoặc đất đai ở đâu thì thấy vàng lên là đi mua. Trường hợp khác nữa, là không tính toán kỹ mà đã bỏ tiền mua chung cư, mua xe, rồi dòng tiền đứt gãy không trả được nợ cho ngân hàng.

Mình biết, nhiều khi bạn muốn đầu tư nhưng lên mạng gặp toàn các bài phân tích kỹ thuật kiểu này, rất nhiều lời khuyên nghe qua hợp lý nhưng cảm giác không đủ thuyết phục, và hoang mang vẫn hoàn hoang mang.

Hãy tin mình, người giỏi và hiểu sâu thực sự, là người có thể diễn đạt về một vấn đề phức tạp theo cách rất đơn giản nhưng cực kỳ chặt chẽ. Bạn “không tin lắm”, thì nghĩa là kiến thức đó chưa đủ logic, người đó chưa đủ hiểu biết sâu, không phải vì bạn đâu.

II. Nguyên tắc đầu tư dành cho… a ma tơ

Cá nhân mình nghĩ rằng, tiền là thứ chúng ta mất rất nhiều công sức mới tích cóp được. Vì thế, nếu được mua đất, mua chứng khoán, mua vàng… để đầu tư nghĩa là đang dồn rất nhiều mồ hôi công sức và cả hy vọng tương lai vào đó. Vì thế, nhất định cần đưa ra các lựa chọn “ăn chắc mặc bền”, đừng tin vào mấy câu kiểu “liều ăn nhiều”, “rủi ro càng cao tưởng thưởng càng lớn”. Không có đâu. Mất là mất hết đấy.

Dưới đây là các nguyên tắc mình nghĩ cần tuân thủ:

• Không tin tưởng và áp dụng ngay bất cứ lời khuyên của ai, kể cả người đã thành công thật sự.

Lý do là vì thành công của một người trong đầu tư có tác động của rất nhiều yếu tố. Làm giống hệt họ rất có thể bạn cũng sẽ thất bại vì thời điểm khác nhau, tính chất thị trường khác nhau, và bức tranh họ vẽ ra cũng không bao giờ là bức tranh đầy đủ.

Ví dụ: Học tiếng Anh, nếu mình nói mình đã học 5 tiếng mỗi ngày hoàn toàn tập trung trong sáu tháng, dùng sách ABC để học, và đạt kết quả cao. Bạn làm theo y như vậy, khả năng bạn sẽ đạt được giống mình hoặc cao hơn mình, nếu không cao bằng đi nữa thì cũng vẫn là tiến bộ lớn, chắc chắn. Nhưng nếu mình khuyên bạn hãy đầu tư đất thời điểm này đi vì đang giống tình hình năm năm trước, hồi đó mình lãi to, thì bạn cũng đừng vội vã mua đất vì mọi thứ thực ra tưởng giống nhưng hiện tại sao mà giống năm năm trước được?

• Chỉ đầu tư những thứ mình hiểu rõ.

Đừng mang tiền xương máu của mình đổ vào nơi mình không hiểu gì, chỉ vì đi theo người khác. Chừng nào bạn không tự giải thích được và thuyết phục được bản thân mình một cách rõ ràng và logic, thì đừng mua bán cái gì. Bạn có thể mua vàng mỗi tháng một chút như một cách tiết kiệm, điều này luôn đúng, nhưng dồn tất cả tài sản thậm chí vay thêm tiền để mua vì nghe nói vàng chắc chắn sắp tăng nhiều - thì đừng.

Để hiểu rõ, bạn cần phải học hỏi, tìm kiếm. Không hiểu gì, thì đừng xuống tiền, vậy thôi.

• Chỉ vay nợ khi tính toán được rõ ràng về dòng tiền và đảm bảo khả năng cao không bị đứt dòng tiền.

Sao có thể vay 80% ngân hàng để mua một căn chung cư hoặc một chiếc ô tô? Mình không dám đâu, vì rủi ro quá kinh khủng.

Bạn sẽ dùng tiền ở đâu để trả nợ? Tổng tiền lãi bạn phải trả là bao nhiêu sau nhiều năm? Nếu đột nhiên mất việc bạn có lo được các khoản nợ này không?

Vay nợ là con dao hai lưỡi. Người ta hay gọi nó là “đòn bẩy”, tức là giúp tăng tài sản nhất là trong giai đoạn lạm phát, tiền mất giá nhiều. Nhưng nếu không hiểu rõ, tính kỹ, và có dòng tiền tốt, các khoản vay nợ sẽ khiến bạn sống khổ sở thậm chí mất luôn tài sản.

III. Bắt đầu từ đâu để hiểu về tiền bạc và đầu tư?

Nguyên tắc ở đây là: Đọc & tìm hiểu với tâm thế học hỏi, thu nạp kiến thức nhưng ĐỪNG VỘI TIN. Thực tế không giống trong sách, thị trường Việt Nam cũng chẳng giống gì với các nước khác, nên cứ đọc để tìm hiểu đã nhé.

Những gì mình gợi ý dưới đây mang tính tham khảo, như một điểm bắt đầu để từ đó bạn tìm hiểu rộng ra. Các nguồn này đều khá dễ hiểu, ai cũng đọc được nên bạn đừng lo lắng.

• Động lực để tích lũy và đầu tư:

Thịnh vượng tài chính tuổi 30 (Go Deuk Song);

Người giàu có nhất thành Babylon (George Samuel Clason);

• Kiến thức căn bản dễ tiếp thu:

Tâm lý học về tiền (Morgan Housel);

Fire - Con đường dẫn đến độc lập tài chính và nghỉ hưu sớm (Michael Quân);

Kế toán vỉa hè (Darrell Mullis & Judith Orloff);

• Trường phái đầu tư cụ thể:

Cổ phiếu thường lợi nhuận phi thường (Philip Fisher);

Principle (Ray Dalio);

Bước đi ngẫu nhiên trên phố Wall (Burton Malkiel);

Những bài học đầu tư từ Warren Buffett (Lawrence Cunningham).

—

Bạn thân mến,

Kiếm tiền, sử dụng tiền, và đầu tư tiền là những vấn đề cốt lõi giúp đảm bảo vận hành cuộc sống của chúng ta cùng gia đình không chỉ trong hiện tại mà còn cho cả tương lai. Mình hy vọng, những chia sẻ của mình trong bài blog này sẽ giúp bạn phần nào giữa đại dương thông tin đang có ở khắp nơi.

Mình cũng đang trên hành trình học hỏi và ứng dụng từ từ, rút kinh nghiệm thôi. Có kiến thức tới đâu mình chia sẻ tới đó chứ không dám nói là dạy ai được. Nhưng mình mong chúng ta đều sẽ có đủ kiến thức để dùng thật tốt những đồng tiền đã phải đổ nhiều mồ hôi công sức mới có được, giúp tạo dựng một tương lai bình an.

Hẹn gặp bạn trong những bài viết sau trên blog In Metime. Mình viết bài theo cảm hứng bất chợt nên thú thực cũng chưa biết bài sau sẽ về chủ đề gì. He he…

Thân mến,

Tố Uyên.