Bắt đầu từ đâu để học tiếng Trung?
Những khúc mắc băn khoăn ở bước đầu tiên - dành cho những người tự học tiếng Trung từ số 0.
Mình bắt đầu học tiếng Trung từ tháng 9/2024, tới nay là hơn một năm. Mình đang học kiến thức HSK4 và dự kiến sẽ thi vào khoảng đầu năm 2026. Sau hơn một năm tự học từ nhiều nguồn, mình đã đăng ký và trúng tuyển chương trình đại học văn bằng 2, bậc cử nhân ngành Ngôn ngữ Trung Quốc tại Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Trong suốt hơn một năm qua, khi bắt đầu từ con số 0, mình không biết phải học gì, học ở đâu, sách nào, giáo viên nào, cách học ra sao… mình vừa hoang mang, lại vừa hào hứng. Bản thân tiếng Trung đã rất thú vị (cũng rất khó), nhưng chính hành trình thử nghiệm, tìm tòi khi học một điều mới đã tạo ra động lực cho mình để kiên trì theo đuổi.
Mình từng gõ lên Google tìm kiếm câu trả lời cho những băn khoăn tưởng chừng bé nhỏ nhưng cứ lấn cấn mãi trong giai đoạn đầu học tiếng Trung. Tới hôm nay, mình cảm thấy đã có được câu trả lời của riêng mình, sau những trải nghiệm thực tế suốt hơn một năm qua để đi từ số 0 tới trình độ HSK4 và là sinh viên chuyên ngành ngôn ngữ Trung.
Mình sẽ chia sẻ với bạn về năm câu hỏi:
1/Có nhất thiết phải học viết chữ tiếng Trung không vì việc này rất mất thời gian?
2/Nên học theo cách nào? Đi trung tâm, học online theo lớp, tìm giáo viên 1-1, tự học qua video thu sẵn hay nên học theo các bài giảng miễn phí trên Youtube?
3/Nên tập trung vào kỹ năng nào trước trong bốn kỹ năng nghe nói đọc viết?
4/Khi nào nên tìm người Trung Quốc để giao tiếp?
5/Nên học theo giáo trình nào?
Có nhất thiết phải học viết chữ tiếng Trung không vì việc này rất mất thời gian?
Việc viết chữ tiếng Trung với mình cũng rất… loằng ngoằng. Lần đầu mình nghe về việc này là ở video của Izzy Sealey trên Youtube, cô ấy chia sẻ đạt HSK4 sau sáu tháng, khi ban đầu có mục tiêu học tiếng Trung để giao tiếp với họ hàng vì cô ấy có một phần dòng máu Trung Quốc. Cô ấy chia sẻ rằng bản thân không học viết chữ, tập trung vào giao tiếp vì viết chữ sẽ tốn thêm khoảng gấp đôi thời gian.
Sau đó, khi mình đăng ký khóa học online thu sẵn của thầy Nguyên Trần, tình cờ sao thầy lại là người viết rất đẹp và cực kỳ coi trọng việc viết. Xem video của thầy, đặc biệt ở loạt bài HSK1, thầy hướng dẫn rất tỉ mỉ kỹ càng cách viết từng chữ, khiến mình bị thu hút và cũng muốn viết đẹp như vậy. Thầy dặn trong video là mỗi từ cần viết ít nhất 10 dòng, mình thực hiện y như thế. Viết nhiều, mình quen tay hơn, tìm thấy niềm vui của việc viết, rất xả stress.
Sau một thời gian, khi lên tới HSK2, mình bỏ thói quen luyện chữ vì số lượng từ mới nhiều hơn hẳn trình độ nhập môn và vì mình bắt đầu thấy lười, ngại việc ngồi tỉ mẩn viết hàng dài chữ tiếng Hán. Đọc nhiều bài viết trên các trang mạng, có những bạn cũng nói: viết từng chữ như thế chỉ mất thời gian mà không có tác dụng gì. “May” quá, vừa hay mình đang băn khoăn, thấy vậy mình bỏ luôn.
Vấn đề chỉ thực sự trở nên cấp bách khi mình học hết HSK3, bước vào HSK4, và khi làm bài tập của HSK4 mình bàng hoàng nhận ra mình bị phụ thuộc hoàn toàn vào phiên âm (piyin) chữ không nhớ được mặt chữ Hán. Trong khi sau này các tài liệu, sách vở, bài báo, thi cử… đều dùng chữ Hán, đâu có ai chú thích thêm phiên âm cho mình đâu? Và vì thế, có rất nhiều từ mình tưởng mình đã biết, khi ai đó đọc phiên âm lên mình có thể biết nghĩa của nó, nhưng không viết ra được thành chữ, đọc trên giấy xuất hiện từ đó mình cũng không nhận ra. Trừ những từ mình đã tập viết rất nhiều hồi bắt đầu học.
Và đó là thời điểm mình “quay xe”. Bất kể có những người bảo đừng học viết vì chỉ mất thời gian, mình nhận thấy rõ ràng “trí nhớ của cơ bắp” có tác dụng. Từ nào viết nhiều mình sẽ nhớ kỹ hơn. Thế là mình trở lại, ôn hết lại chương trình HSK2, HSK3, viết từng từ mới nhiều lần trước khi học tiếp HSK4. Không chỉ viết từng từ đơn lẻ, cứ mỗi bài học, mình lại chép bài khóa vào giấy. Vừa nhìn sách vừa chép, vừa nghe audio từng câu vừa chép, hoặc học thuộc rồi chép lại. Mình chép rất nhiều, tự nhiên, mình cũng nhớ được nhiều từ, nhiều câu hơn.
Sau này, khi học ở trường ngoại ngữ, các thầy cô đều nhấn mạnh với chúng mình rằng học một ngôn ngữ tức là phải viết được nó, chứ không chỉ nghe, nói hoặc đọc. Thật may vì mình đã rèn lại được thói quen viết chữ Hán trước đó một thời gian.
Một tác dụng khác nữa của việc luyện viết ngay từ giai đoạn đầu đó là: giúp mình có cảm nhận tốt về cấu tạo của chữ Hán. Viết nhiều, mình bắt đầu hiểu và quen thuộc về các bộ thủ, các nét mà không cần học riêng rẽ chúng. Điều này đặc biệt quan trọng khi học lên các trình độ trung cấp như HSK4, và hẳn sau này là HSK5, HSK6, khi số lượng từ mới tăng không ngừng, xuất hiện ngày càng nhiều những chữ cực kỳ phức tạp. Nếu không luyện viết quen, khi nhìn những chữ đó sẽ bị… hoảng, không phân tách được các thành phần và lại càng cuống khi cùng lúc phải học nhiều từ mới, cuối cùng sẽ dẫn tới nản lòng và từ bỏ.
Vì thế, mình rất mong bạn nếu quyết định học tiếng Trung, hãy dành thời gian cho việc luyện viết, luyện ngay từ những chữ đầu tiên bạn học.
Nên học trung tâm, giáo viên gom nhóm, học 1-1, khóa video thu sẵn hay bài giảng miễn phí?
Mình muốn trải nghiệm để tìm ra mô hình học phù hợp nên trong hơn một năm qua, mình đã thử nghiệm TẤT CẢ các loại hình trên. Cụ thể những nơi mình đã học:
Trung tâm: Viện Khổng tử Đại học Hà Nội. Có lớp theo trình độ HSK (học phí khoảng 3-4 triệu/khóa 30 buổi) và lớp luyện thi khẩu ngữ trung cấp/cao cấp (1.6 triệu/10 buổi). Giáo viên giảng dạy có thể là người Việt hoặc người Trung Quốc. Mình đã qua hai lớp, cô giáo đều rất chất lượng, có điều lớp khá đông, khoảng 12-15 người nên tương tác được ít. Học online vào các buổi tối, thường 2-3 buổi/tuần.
Học qua video thu sẵn (có thu phí): Mình đã học khóa của thầy Nguyên Trần; Khóa của Trung tâm Yangdexin; Khóa của Sweden Chinese. Cá nhân mình đánh giá như này:
Chương trình của thầy Nguyên Trần: Thầy dạy từ từ, dễ hiểu, bổ sung thêm các từ vựng, đặc biệt hay ở trình độ HSK1-2 khi thầy dạy viết chữ tỉ mỉ. Từ HSK3-4 thầy dạy theo sách Giáo trình chuẩn HSK (trình độ 1, 2 thầy dạy Giáo trình Hán ngữ), mình thấy không được hay như trình độ vỡ lòng. Cách dạy đều đều, không có giải thích kỹ lắm về các từ mới, cấu trúc câu. Tổng quan mình thấy vẫn ổn, nhưng HSK3-4 không xuất sắc và đặc biệt hữu ích như HSK1-2.
Chương trình của Yangdexin: Mình thấy bạn chủ trung tâm xây dựng thương hiệu cá nhân rất tốt, giọng bạn nói mình thấy đặc biệt hay, và khóa học của bạn có giá rất vừa phải (khoảng vài trăm nghìn một trình độ, thấp hơn kha khá so với khóa thầy Nguyên - tính bằng tiền triệu). Yangdexin dạy hoàn toàn theo giáo trình Hán ngữ. Điểm mình không thích nhất và khiến mình bỏ ngang chương trình này là vì cách trình bày, tổ chức bài học. Bạn chọn cách mà mình thấy rất nhiều giáo viên dạy online sử dụng là vừa giảng vừa dùng bút viết lên màn hình. Cách này tạo ra những chữ viết nguệch ngoạc, không theo lề lối nào cả, khiến người học khó hình dung, khó nhớ. Nhìn chữ ngay ngắn chỉn chu còn đang rất khó, nữa là chữ viết kiểu ghi chú tốc ký như vậy. Yangdexin vẫn là một trung tâm có nhiều nội dung truyền cảm hứng, bản thân bạn sáng lập mình thấy thực sự giỏi, điều mình không thích chỉ là cách xây dựng truyền đạt trên bài giảng thôi.
Chương trình của Sweden Chinese: Mình có tìm thấy kênh này từ lâu, nhưng vì bị chìm lấp trong vô số các kênh khác mình đã theo dõi nên mãi tới khi đã học tới đầu HSK4 mình mới thực sự nghiên cứu nghiêm túc chi tiết về kênh. Và mình thực sự bất ngờ khi đã bỏ qua kênh lâu tới vậy. Cô giáo có cách giảng cực kỳ chi tiết, tỉ mỉ, chỉn chu, người nghe dễ nhớ dễ hiểu. Kênh dùng tài liệu Hán ngữ 6 quyển để dạy, có bản miễn phí và có phí. Bạn không đăng ký trả tiền vẫn có thể học cả 6 quyển bình thường, nhưng nếu đóng phí 100.000 đồng/tháng trên Youtube cho kênh, bạn sẽ có quyền truy cập bài giảng riêng cho hội viên. Mình đánh giá bài giảng hội viên hay hơn và đẹp hơn bản có phí nhưng không phải chênh lệch quá nhiều nên kể cả dùng bản miễn phí vẫn rất ổn.
Học theo bài giảng miễn phí trên Youtube: Có rất nhiều kênh, nhưng khi đã học qua một số kênh nổi tiếng, mình rút ra là muốn bài học được trình bày chỉn chu tỉ mỉ, có cấu trúc rõ ràng và bài tập kèm theo, tốt nhất nên tìm các chương trình có phí với mức phí hợp lý.
Các kênh miễn phí vẫn có nhiều nội dung, nhiều kênh hay, nhưng giống như “đãi cát tìm vàng”, thời gian và công sức bạn tìm kiếm lọc lựa có lẽ còn nhiều hơn thời gian học. Một số thầy cô Trung Quốc cũng có kênh dạy, nhưng mình khuyên bạn khi học ở những trình độ ban đầu, HSK1-2-3 nên học giáo viên Việt Nam để được giải thích tường tận. Một số thầy cô Việt Nam dạy lớp online, sau đó ghi hình ghi âm lại và đăng lên Youtube. Mình nghĩ đây cũng là một nguồn học liệu hữu ích, nhưng cá nhân mình không chọn, vì bài giảng rất dài dòng do có cả phần tương tác với học viên trong lớp đó.
Học 1-1 với giáo viên: Bạn có thể tìm thấy các bạn sinh viên chuyên ngành Hán ngữ, thạc sỹ hoặc đang học thạc sỹ ở Việt Nam hoặc Trung Quốc để học 1-1. Trên Threads là nơi mình thấy dễ tìm thấy giáo viên nhất. Tuy nhiên, bạn cần kiểm tra kỹ bằng cấp, trình độ của giáo viên trước khi học, tin tưởng vào cảm nhận của mình khi học. Người hiểu rõ vấn đề là người giảng lại được cho người khác một cách rõ ràng, đơn giản và logic. Nếu bạn thấy giáo viên nói lòng vòng, hoặc giảng mà bạn không hiểu, khả năng là do trình độ chuyên môn và khả năng sư phạm của giáo viên chưa tốt. Học phí 1-1 sẽ ở khoảng 200-300-500 nghìn đồng một buổi 2 giờ, tùy vào profile từng giáo viên.
Học chương trình cử nhân ở Đại học ngoại ngữ: Đây là nơi mình được học “chính thống” nhất về ngôn ngữ Trung Quốc. Những môn đầu tiên chúng mình học chính là nghe nói đọc viết, theo giáo trình Hán ngữ. Thầy cô rất giỏi, giảng dễ hiểu và hay, tuy nhiên vấn đề chính của chương trình này mà sinh viên chúng mình buộc phải “chạy theo” đó là: TỐC ĐỘ nhanh kinh khủng khiếp. Một cuốn giáo trình học ở ngoài sẽ mất khoảng 2-3 tháng, trong trường ngoại ngữ chỉ học trong BỐN TUẦN. Theo được tốc độ này chính là bài toán khó nhất với sinh viên chúng mình, làm sao để học kịp, hiểu kịp, nhớ kịp với “tốc độ thần thánh”, “sách chưa kịp cũ đã hết bài”.
Tóm lại, nếu bạn không học trường Ngoại ngữ mà tự học ở ngoài, bạn có thể chọn trung tâm (có nhiều Trung tâm, Viện Khổng tử chỉ là một trong số đó), giáo viên 1-1 hoặc học theo bài giảng thu sẵn, bài giảng online Youtube. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là BẠN CẦN DÀNH RẤT NHIỀU THỜI GIAN ĐỂ HỌC. Tìm được nguồn chất lượng là một chuyện, học được hay không chủ yếu vẫn nằm ở tâm sức của bạn.
Cá nhân mình đã thử nghiệm khá nhiều để tìm ra mô hình cho riêng bản thân như thế này:
Học trước với bài giảng online để nắm được nội dung, từ vựng, ngữ pháp, từ đó làm được bài tập. Phần này mình học tranh thủ vào buổi sáng sớm, bài giảng thường ngắn chỉ 20-30 phút/bài nên chỉ cần dậy sớm một chút là đã đủ rồi.
Đi học ở Đại học ngoại ngữ: học với tốc độ nhanh, chủ yếu để mình được rà lại nội dung đã học ở bước 1, hỏi thêm các vấn đề khúc mắc. Phần này mình học vào cuối tuần, nguyên ngày thứ bảy chủ nhật.
Học 1-1 để củng cố, rèn luyện giao tiếp, học sâu và kỹ những phần vẫn còn “lơ mơ”. Phần này mình chỉ học với thời lượng rất ít, mỗi tuần chỉ khoảng 2-4 giờ vào buổi tối.
Bạn có thể chỉ dùng một bước trong số ba bước học trên, chỉ vì mình theo ba bước đó không có nghĩa nó là cách tốt nhất hoặc duy nhất. Mỗi người có cách phù hợp riêng, bạn cứ thử nhé. Quan trọng nhất vẫn là dành thời gian để học, chịu khó dậy sớm thức khuya chút, tranh thủ thời gian.
Nên tập trung vào kỹ năng nào trước trong bốn kỹ năng nghe nói đọc viết?
Bạn cần học cả bốn kỹ năng này cùng lúc. Lý do là vì chữ Hán rất đặc biệt, khác với chữ tiếng Việt hoặc tiếng Anh theo hệ Latinh. Chữ Hán có cấu trúc, cách viết, cách tưởng tượng trong đầu rất khác, nên ngay từ đầu bạn cần học cả bốn kỹ năng để khắc sâu ngôn ngữ này, nếu không càng học lên cao sẽ càng rối, loạn, và thành sợ học.
Người ta hay nói về việc “tắm ngôn ngữ”, nghe mọi nơi mọi lúc, hoặc xem nhiều phim tiếng Trung. Cá nhân mình nhận thấy việc này chỉ có tác dụng bổ trợ, và chỉ thực sự hữu dụng khi bạn đã học được một thời gian, hiểu được phần nào nội dung thì việc xem phim, xem show giải trí… mới có tác dụng.
Riêng việc nghe bài hát, mình khuyên bạn không nên coi đó là một kênh học tiếng Trung. Do với ngôn ngữ có dấu như chữ Hán, khi hát, người ta được phép bỏ qua dấu, biến đổi dấu tùy thuộc nhịp điệu bài hát. Tức là phần quan trọng nhất, khó nhất, lại được phép điều chỉnh thành… sai.
Nền tảng của các ngôn ngữ nói chung và tiếng Trung nói riêng là hai thứ: Ngữ pháp & Từ vựng. Vì thế, đừng học lung tung, đừng lo lắng FOMO khi thấy quá nhiều người giới thiệu về nhiều nguồn podcast, phim ảnh… Bạn hãy học theo một chương trình có cấu trúc, căn cứ vào các bộ học liệu nổi tiếng như: Hán ngữ 6 quyển, Giáo trình chuẩn HSK, Giáo trình Boya… Các bộ sách này sẽ trang bị cho bạn vốn từ vựng cần thiết nhất, các điểm ngữ pháp phổ biến nhất. Cứ nắm vững chúng trước đã, các kênh khác để bồi đắp thêm bạn có thể để sau. Đừng vội vã.
Khi nào nên tìm người Trung Quốc để giao tiếp?
Có thể do ấn tượng về hành trình học tiếng Anh của nhiều người, rất chắc ngữ pháp và từ vựng nhưng không nói được, không giao tiếp được, vì thế mình gặp nhiều bạn học tiếng Trung ngay giai đoạn đầu dã lo lắng tìm kiếm các kênh để giao tiếp càng nhiều càng tốt với người bản xứ, ví dụ như Italki.
Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của mình, việc nói chuyện với người bản xứ ở giai đoạn mới học thực sự không hiệu quả, mất thời gian và thậm chí tốn nhiều tiền không cần thiết. Ban đầu, bạn cần học tỉ mỉ từng chút về phát âm, chữ Hán, các cấu trúc ngữ pháp căn bản. Khi đã có nền tốt và có vốn từ kha khá, khoảng từ HSK4 hoặc ít nhất là HSK3, khi ấy bắt đầu giao tiếp với người bản xứ sẽ hiệu quả hơn.
Nói vậy không có nghĩa ban đầu học không giao tiếp, bạn vẫn cần tập đọc, tập nói, tập nghe những câu đơn giản. Bạn tự nói, tự đọc, thu âm lại gửi cho giáo viên sửa lỗi, đó là cách hiệu quả và tiết kiệm nhất. Nếu tự học không có giáo viên theo kèm, bạn hãy nghe nhiều lần bài khóa, đọc lại, ghi âm, nghe lại, học thuộc, và lại nói lại.
Tuy nhiên, mình khuyên bạn ở giai đoạn đầu nên tìm khóa học có giáo viên để có người sửa lỗi phát âm vì điều này rất quan trọng. Sai từ đầu sau sẽ khó sửa. Bạn hãy tìm giáo viên Việt Nam mà bạn thấy phát âm hay để sửa cho mình.
Nên học theo giáo trình nào?
Hiện các giáo viên và các trung tâm thường sử dụng một số giáo trình sau:
Giáo trình Hán ngữ 6 quyển. Bản mới nhất là phiên bản 3.
Giáo trình chuẩn HSK.
Giáo trình Boya
Giáo trình Msutong.
Cá nhân mình chủ yếu học theo hai loại giáo trình đầu tiên. Mình thấy mỗi loại sẽ có ưu nhược điểm khác nhau, tuy nhiên đều ổn cả, vấn đề là bạn thích học với giáo viên nào hoặc chương trình nào thì đi theo giáo trình chương trình đó dạy. Đừng quá băn khoăn về vấn đề này.
Học giáo trình nào cũng được, tuy nhiên để hiệu quả cần tận dụng tối đa giáo trình và bài giảng. Đừng học kiểu không chuẩn bị gì trước khi học, bước vào nghe thầy cô giảng mọi thứ đều mới tinh, học xong về cũng không làm bài tập. Cách học này sẽ chỉ khiến bạn mất thời gian mà không đọng lại được gì nhiều, lâu dần sẽ chán nản và ngại học.
Mình gợi ý bạn chu trình học như sau với mỗi bài:
Trước khi tới giờ học: Cần học trước từ vựng, viết mỗi từ 10 dòng, đọc to bài khóa, mở audio nghe và lại đọc lại, sau đó chép lại bài khóa. Làm trước các bài tập.
Trong lớp học: Chú ý ghi lại các chủ điểm ngữ pháp thầy cô giảng và các từ vựng mở rộng.
Sau lớp học: Làm lại bài tập nếu tra thấy câu sai, làm các bài tập bổ sung thầy cô giao.
Theo cách này, bạn có thể chỉ học hai tiếng với một buổi học, nhưng cần dành thêm ít nhất gấp đôi số đó để chuẩn bị bài và làm bài tập. Bù lại, bạn sẽ tận dụng được thời gian học với thầy cô để tiếp thu các vấn đề quan trọng.
—
Bài viết này mình viết trong một tối muộn ngày chủ nhật, khi hai bạn nhỏ đã ngủ, và mình vừa trải qua hai ngày cuối tuần được nghỉ học do trường kỷ niệm 70 năm thành lập. Cuối tuần không vội vã khiến mình có thêm thời gian và năng lượng để nghỉ ngơi, xem qua bài vở tuần sau, và viết bài blog này.
Mình hy vọng, bài viết hữu ích với bạn nếu bạn vừa mới bắt đầu hành trình học tiếng Trung hoặc đang ấp ủ ý định này.
Cảm ơn bạn, chúc bạn tuần mới nhiều niềm vui nhé!
Tố Uyên.
P/s: Nếu bạn quan tâm chủ đề học tiếng Trung, mình đã viết một số bài khác, bạn có thể tham khảo.
Trở lại giảng đường đại học ở tuổi 36
Tài liệu, khóa học để tự học HSK 1-2-3
Sự thật về tiếng Trung: dễ? nhanh? tự học được không?
Thật ra mình học tiếng Trung để làm gì?